Hoe werkt het internationale vertaalbeleid van het fonds?

Het Nederlands Letterenfonds zet zich in voor de promotie van Nederlandse, Friese en Papiamentstalige literatuur in het buitenland. Maar hoe gaat dat precies in zijn werk? Welke auteurs en boeken worden vertaald? En welke rol speelt het fonds hierbij?

Het is vaak een wens van Nederlandse schrijvers: om hun boek te zien in de etalage van een boekwinkel in Parijs, Londen of New York. En die voorbeelden zijn er, zie de internationale successen van Lucas Rijneveld, Ilja Leonard Pfeijffer, Rutger Bregman en Annet Schaap (zie de vertalingendatabase, een volledige bibliografie van het Nederlandse boek in vertaling.) Tegelijkertijd vindt slechts een heel beperkt deel van wat in Nederland verschijnt een weg naar het buitenland. En dat is niet altijd een kwestie van kwaliteit, maar vaak van vraag en aanbod. Hoe een boek verkocht wordt is een samenspel van veel factoren.

De boekenbeurs in Leipzig in 2024, waar Nederland gastland was

De rol van het Letterenfonds

Het team Internationaal presenteren en promoten zet in op het onder de aandacht brengen van Nederlandse literaire fictie en poëzie, non-fictie en jeugd- en kinderboeken in een breed internationaal netwerk. Op boekenbeurzen, zoals de bekende Frankfurter Buchmesse, op de London Book Fair en Bologna Children’s Book Fair, spreekt het team direct met buitenlandse uitgeverijen. Op de beurzen worden tienduizenden boeken voorgesteld uit alle delen van de wereld: rechtenmanagers, redacteuren én medewerkers van het Nederlands Letterenfonds hebben strakke, volgeboekte schema's met elk half uur een nieuwe afspraak.

Er zijn brochures voor fictie, non-fictie en kinder- en jeugdliteratuur met een selectie toonaangevende titels van het afgelopen jaar, en de titels in die folders worden actief aangeraden door onze specialisten aan hun internationale netwerk. Na afloop van elke beurs krijgen de Nederlandse uitgevers te horen welke van hun boeken speciale interesse opleverden. Als het lukt om de rechten van een boek te verkopen is dat altijd een combinatie van factoren: literaire kwaliteit, verkoopbaarheid, aanvulling op het boekenaanbod ter plaatse, enthousiasme van vertalers en uitgevers, mogelijkheid van subsidie en daarbij de ondersteunende rol van het Letterenfonds.

Last but not least organiseert het Letterenfonds in het buitenland grote evenementen, zoals gastlandschappen op boekenbeurzen. In maart 2024 was Nederland gastland op de Leipziger Buchmesse, in mei 2025 in Turijn, in 2027 in Göteborg. Hier worden auteurs voor uitgenodigd die een recente vertaling op hun naam hebben, en die dan actief promotie en optredens kunnen doen. Maar voor individuele optredens in het buitenland in het kader van een verschenen vertaling heeft het fonds ook de mogelijkheid tot ondersteuning.

Veelgestelde vragen

Specialisten van het fonds zijn op beurzen aanwezig om de Nederlandse literatuur te promoten, elk met een schema aan afspraken met internationale uitgevers en redacteuren. Dat zijn Barbara den Ouden (fictie en graphic novels), Victor Schiferli (non-fictie en poëzie) en Agnes Vogt (kinder- en jeugdliteratuur). Zij geven informatie over nieuw verschenen titels, subsidiemogelijkheden, en kunnen desgewenst vertalers in vele talen aanraden. Het promoten vindt ook plaats door middel van de brochure, die voorafgaand aan de boekenbeurzen wordt verspreid aan een internationaal netwerk van uitgevers, redacteuren, literair agenten en vertalers. Van de opgenomen boeken is een Engelstalig leesfragment beschikbaar. De keuze wordt gemaakt door een adviesgroep bestaande uit boekhandelaren, critici, vertalers en anderen. Belangrijk bij de selectie is dat deze recent zijn verschenen en succesvol in termen van verkoop, recensies en prijzen.

Soms is er sprake van een buzz, dan wordt er veel op een rechtenbeurs over een bepaalde titel gesproken. De rechten van het betreffende boek wordt in korte tijd internationaal verkocht, terwijl uitgevers maar weinig tekst hebben kunnen lezen. Dit is heel uitzonderlijk, het is slechts een enkele keer met een Nederlands boek gebeurd.

Individuele verzoeken van auteurs om hun werk in het buitenland te promoten kunnen helaas niet in behandeling worden genomen. We raden auteurs aan om samen te werken met de eigen uitgeverij of een literair agent die in het gewenste taalgebied actief is. Het onder de aandacht brengen van boeken in een bepaald taalgebied is maatwerk, waarbij het fonds alleen in samenwerking met Nederlandse uitgevers optreedt.

Soms is de gedachte dat als een boek zich in een bepaald land afspeelt, dat dat de kans op een vertaling in dat land vergroot. Het verhaal speelt zich af in Italië, of er worden veel Franse filosofen aangehaald. In de praktijk blijkt deze gedachte helaas een misvatting: in de betreffende landen wordt zelfs met achterdocht gekeken naar een buitenlander die iets over hun eigen cultuur schrijft. Daar hebben ze hun eigen schrijvers voor. Maar het is geen wet van meden en persen, incidenteel lukt het wel. Ook denkt men soms dat het thema goed uitsluit op een breder internationaal niveau. Maar dan blijkt weer dat men in het buitenland soms al boeken heeft die over hetzelfde onderwerp gaan. Als een boek te zeer overeenkomt met wat er in de doeltaal op de markt is, wordt het vaak niet aangekocht.

Er worden jaarlijks ca. 300 boeken (in alle genres) met een vertaalsubsidies ondersteund. Een buitenlandse uitgever kan een aanvraag doen voor een bijdrage in de vertaalkosten (tussen de 50 en 100 procent, afhankelijk van genre en criteria). Voorwaarden zijn dat er een contract is met een vertaler die geaccrediteerd is door het fonds, het boek van literaire kwaliteit is en dat de buitenlandse uitgever beschikt over professionele distributie en promotie. Aanvragen kunnen doorlopend worden ingediend en worden behandeld in tweemaandelijkse vergaderingen. Kijk hier voor een overzicht van recent toegekende vertaalsubsidies.