Onlangs verscheen de Spaanse vertaling van Marcia Luytens boek Moederland, over de jonge jaren van Máxima Zorreguieta, vertaald door Marcela Cazau. Op uitnodiging van de Argentijnse uitgever Planeta maakte de auteur een promotiereis naar Buenos Aires, ondersteund door het Nederlands Letterenfonds. Marcia Luyten schreef een verslag over haar ervaringen.
Nog geen halve dag was ik in Buenos Aires of ik zat middenin de monsterlijke tegenstelling die ik in Moederland zo uitvoerig heb willen schetsen. Na een vroege ochtendlanding was ik in de supermarkt naar ontbijt aan het scharrelen, toen Pablo belde of ik voor lunch naar de Círculo de Armas wilde komen. Toen ik onderzoek deed voor mijn biografie van Máxima Zorreguieta had ik niets liever gewild dan een inkijkje in die besloten herensociëteit, boezem van de almacht van de steenrijke grootgrondbezitters. Eind 19e eeuw is die club opgericht als genootschap van de belangrijkste militairen, ondernemers en politici – functies die niet zelden in één en dezelfde persoon samenvielen. Hier bundelt de elite belangen, hier smeedt ze haar plannen. De opeenvolgende staatsgrepen van de 20e eeuw, met als laatste de junta van Jorge Videla, zijn hier verwekt.
De Círculo kent niet meer dan 250 leden. Wie in Buenos Aires iets voorstelt, wenst vurig te worden toegelaten, maar het is slechts enkelen gegeven. Pablo grinnikt als hij me de 100 jaar oude stemdoos laat zien. Leden steken hun hand diep erin en kunnen dan ongezien een witte of zwarte bal links (tegen) of rechts (voor lidmaatschap) in de doos deponeren. Wit is goed voor één stem, zwart is een zware stem en telt voor drie. Pablo werd drie jaar geleden toegelaten.
Vrouwen kunnen geen lid worden. Op uitnodiging mogen ze naar binnen, maar hebben dan alleen toegang tot de eerste twee verdiepingen. Boven zijn sportruimtes, bibliotheken en een gang met hotelkamers. De leden kunnen er overnachten. (Op die verdieping worden vrouwen gedoogd.) Bovendien zijn er overal in de Círculo vrouwen te zien; door het hele pand tonen schilderijen naakte vrouwen en in de hoge hal staat een metershoge vrouw van marmer, de armen in een welkom wijd gespreid. Of levende vrouwen ook welkom zijn, is zeer de vraag. Wanneer een oude man voorbijkomt en ik beleefd buenos dias groet, krijg ik een duistere blik.
In Círculo de Armas tekent iedere bezoeker het gastenboek.
‘Formal attire’, appte Pablo net op tijd. ‘No trousers’. Ik rende de airbnb door op zoek naar een strijkplank; de oranje jurk voor de boekpresentatie komt als een envelopje uit mijn rolkoffer. Ondertussen een Uber bestellend strijk ik vouwen uit de jurk en poets de slaap van mijn kop. De taxi is een half uur te laat. Ik zal wat hebben gemopperd want Sergio zet flink de sok erin, rode stoplichten negerend. Tot we helemaal vastlopen. Alles staat stil. Niks te zien van wat stremt maar het lawaai zwelt aan. Geschreeuw van voren. Claxons van achter. Ik verlaat Sergio en ga te voet verder, weer rennend, en kom in de zee van demonstranten die over Avenida 9e de Julio trekt.
Tweehonderd meter van de 19e-eeuwse glorie van de Círculo joelt het Argentinië van vandaag. De inflatie stijgt nog steeds, ze gaat volgens voorspellingen in december de 100% aantikken. De kleine groep superrijken heeft haar kapitaal veilig in Amerika en Europa. De overgrote meerderheid, de middenklasse en armen, ziet zijn salaris elke maand verdampen en de prijzen stijgen. Geldontwaarding van drie cijfers is revolutie.
De financiële en politieke instabiliteit drijft steeds meer rijke Argentijnen het land uit, naar de overkant van de Rio de la Plata, naar Uruguay. De armen kunnen geen kant uit. Dus stemmen ze altijd weer voor het populisme van de Peronisten. En ze bezetten de straten.
Messi
Vannacht stapte ik op het vliegtuig in Salvador de Bahia, waar ik onderzoek doe voor een nieuw boek. Een bevriende collega waarschuwde me: je mag bidden dat Argentinië vanavond Polen verslaat, anders kun je beter niet naar Argentinië gaan. Dan is het land in een depressie en breken er rellen uit. Dat leek mij wat overdreven. Maar de man die lang in Buenos Aires woonde, was ervan overtuigd dat vroege uitschakeling in het wereldkampioenschap desastreus kan uitpakken.
Vanmiddag toog ik naar Plaza de Seeber voor een nationale eredienst, Argentinië tegen Australië. De stad in wit-lichtblauw. Overal vlaggen, sommige met in het midden in plaats van de zon het hoofd van de heilige Messi. Meer dan twintigduizend mensen voor huizenhoge schermen. (Geen drums – bij het passeren van een pleintje zag ik dat de grote trom en het scanderen van het oranjevolk tijdens de wedstrijd Nederland-VS veel bekijks trokken.) De wedstrijd was één groot collectief orgasme van een natie die steeds weer dreigt te scheuren.
Supporters tijdens de wedstrijd Argentinië–Australië.
De volgende dag krijgt Argentinië er geen genoeg van. Meerdere sportkanalen zenden urenlang Messi uit. Messi als debutant, Messi tegen Brazilië, Messi bij Barcelona, Messi die het volkslied zingt Messi met Maradonna, steeds weer die tekst eronder “el día que Messi…” De dag dat Messi…. Alles in herhalingen, slow-motion en vanuit alle camerastandpunten. Het zal de angst voor het afscheid zijn, en het genot van de gedeelde roes.
Ik zie dit weekend de mensen die belangrijk zijn geweest voor mijn boek. Gisteravond ging ik eten met Carola Iudjvidin, die als fixer en researcher aan het boek meewerkte. Niemand kent the making of beter dan Carola; de speurtocht naar Máxima’s familie, vrienden, klas- en studiegenoten, oud-collega’s op internet en in sociale media; detectives waren we, en zodra we iemand hadden gevonden, begon het overtuigen, het verleiden. Ze kent de flaters die ik sloeg. De overwinningen die ik soms ook boekte.
Vanavond zie ik Pablo en Carolina, de vrienden die de behoorlijk gesloten bovenklasse voor me openden en me meenamen naar Pergamino, waar Máxima de weekenden van haar jeugd doorbracht. In die stad op de pampa had Carolina een interview met Máxima’s tante voorbereid. Ook Fatima Gobi en Maria Laura Tramezzani, oud-collega en baas van Máxima bij Bank Boston in Buenos Aires komen straks. Hun verhalen waren belangrijk voor het beeld van Máxima in haar eerste echte baan. We ontmoeten elkaar in een vegan restaurant (in vleesetend Argentinië!) in een paleis in Recoleta, de dure wijk aan de rand waarvan Máxima opgroeide.
Credits
Maandag, de eerste interviews. Spannend wel, ik kan niet voorzien waar Argentijnse lezers of journalisten op aanslaan, hoe de passages over Jorge Zorreguieta worden gelezen. Als de tweede interviewer zegt dat hij het boek ‘muy valiente’ vond, heel dapper, maak ik me toch wat zorgen. Hij vond dat ik ‘zulke gevoelige kwesties’ had aangesneden. Maar liet zich er niet over uit of dat naar zijn tevredenheid was.
Met journalist Belén Marinone van Infobae.
De interviewer van Marie-Claire heeft heel iets anders opgepikt… Een boek als dit lokt ook giftige roddel uit. Zoals: de schrijver is niet onafhankelijk, kijk maar hoe ze zich door Buenos Aires heeft laten rondrijden in de auto van de ambassadeur. Ik schrik even, maar leg dan maar gedetailleerd uit waar dit lasterlijk verhaal vandaan komt.
Met vrienden was ik te gast op een ranch op de pampa. Dat was een wezenlijk deel van mijn onderzoek: begrijpen hoe de elite uit Buenos Aires de weekenden doorbrengt op de estancias en boerderijen van de grootgrondbezitters. De tweede dag gingen we te paard de pampa op, daarna was er een asado, de typische Argentijnse barbecue.
Voor die asado waren wel twintig mensen uitgenodigd, onder wie de Nederlandse ambassadeur. Aan het eind van die zondagmiddag moest ik terug naar de stad, maar mijn vrienden reden naar hun buitenhuis. Ik zocht een lift, de ambassadeur en zijn vrouw boden aan me af te zetten. Dat toevallige ritje was de voedingsbodem voor een hele theorie over de onafhankelijkheid van de biograaf.
De avond breng ik door met Marcela Cazau, de Spaanse vertaler van Moederland. We drinken een glas wijn op een van de vele met lichtjes behangen terrassen die de stoepen van Palermo zijn gaan vullen. Marcela werkte er liefdevol en consciëntieus aan, zocht alle door mij gebruikte passages terug in de oorspronkelijke Argentijnse boeken en media (een hels karwei) en ze vijlde als Argentijnse nog wat oneffenheden weg. Ik ben haar dankbaar voor die precisie en we zijn allebei onthutst als we zien dat haar naam nergens op een titelblad staat. We moeten flink zoeken om haar naam 6-punts-klein in het colofon te vinden… En dat terwijl vertalers juist steeds meer de credits krijgen die ze verdienen. De laatste Radetzkymars van Joseph Roth meldt op het omslag dat het een nieuwe vertaling van Els Snick betreft – en terecht, want een prachtige versie. We bedenken hoe we Marcela recht kunnen doen, liefst vóór een tweede editie.
Ik zou deze avond naar de residentie van de Nederlandse ambassadeur zijn gegaan (de opvolger van degene die mij een lift gaf) voor een diner ter ere van de verschijning van het boek, maar de ambassadeur heeft covid. Steeds meer besmettingen in Buenos Aires.
Strafzaak
Steeds weer lijkt het of de boekpresentatie aan zijden draden hangt. Eerst moest het nationale elftal doorgaan naar de kwartfinales. Nu is er een paar uur voor de boekpresentatie een rechterlijke uitspraak in de al jaren lopende zaak tegen vicepresident Cristina Kirschner. Al jaren leidt zij de peronistische partij, ze volgde haar echtgenoot Nestor Kirschner op als president, vervulde tussen 2007 en 2015 het hoogste ambt en sinds drie jaar is ze vice-president. Mocht ze worden veroordeeld, is de vrees dat haar volgelingen de straat op zullen trekken om te rellen. Marcela, de vertaler, lacht de avond tevoren: met een beetje pech zitten we daar met zijn vieren.
Precies op het moment dat het vonnis wordt verwacht, komen we bijeen in boekhandel en cultureel café Dain waar over een uur de presentatie begint. Ik meende dat we de lancering in het Engels konden doen, maar dat blijkt ongebruikelijk; Mariela van uitgeverij Planeta gaat simultaan vertalen en we oefenen hoe we dat doen. Mijn microfoon zachter, en dan doorpraten terwijl Mariela op luidere toon er in het Spaans doorheen praat; het is als in de radiostudio een permanente harde echo in mijn koptelefoon.
Met Mariela Wladimirsky van uitgeverij Planeta.
Om half zeven komen de eerste mensen binnen, familie van Marcela, mijn Argentijnse vrienden, Nederlanders die in Buenos Aires wonen. De groep mensen die ik interviewde en uitnodigde – bekenden en vrienden van de hoofdpersoon – blijven weg, ook zij die zichzelf uitnodigden, en ook diegenen die zeiden beslist te komen. Ook mijn vrienden zeggen dat ze aarzelden. Eerst hebben ze thuis de uitspraak afgewacht. Cristina Kirschner is schuldig bevonden aan corruptie en veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf. Ze is voorgoed verbannen uit publieke ambten. Toen het buiten rustig bleef, hebben ze het erop gewaagd. Er was op straat maar weinig rumoer.
Ik weet niet wat de rest bewoog weg te blijven. Was het uit vrees voor de peronisten? Of is het een andere angst? Misschien is hun gevraagd niet te gaan, omdat hun aanwezigheid zou kunnen worden uitgelegd als koninklijke goedkeuring aan de biografie. Dat Máxima’s moeder beleefd bedankte voor de uitnodiging was te verwachten, maar de studiegenoten die figureren in de proloog van het boek zouden hebben gesmuld van het gesprek over die scène waarin Máxima het opneemt tegen een conservatieve priester.
Het werd een boekpresentatie zoals boekpresentaties gaan: praatje, discussie, een welwillend publiek, zoenen en warme woorden in opdrachten.
Mariela van Planeta vertaalt het gesprek met Marcela Cazau.
De tragedie
Pas de volgende dag merkten we de gevolgen van de veroordeling van Kirschner. De binnenstad was volgelopen met haar volgelingen en Mariela kon vanuit het Planeta-kantoor geen kant uit. Er was geen vervoer meer richting de wijk Palermo waar ik in Dain de volgende journalisten ontmoette.
Ik meende te zijn voorbereid op gesprekken met journalisten van de rechtse, conservatieve media, Clarín en La Nación, spreekbuis van de grootgrondbezitters en het leger. Maar waar ik oude haviken verwachtte, kwamen er leuke, vlotte journalisten. Ik weet niet of van mijn voorgenomen voorzichtigheid veel is overgebleven.
Met journalist Marcos Teijero van Noticias.
Marcela de vertaler en verschillende journalisten zeiden het confronterend en interessant te vinden dat de Argentijnse geschiedenis hier wordt beschreven door de ogen van een buitenstaander. Wat er dan confronterend is, vroeg ik hen. Dan zuchtten ze. De tragedie. Die immense tragedie van een land dat honderd jaar geleden de grote belofte was. Deze stad die het nieuwe New York zou worden – en daar hard naar op weg was. Die stad gebouwd met het oog op glorie; alles net groter en grootser dan in Europese hoofdsteden, met 80.000 bomen die werden aangeplant en die nu de avenida’s hullen in groen met gele en paarse bloesem – begin december is de stad op haar mooist. Maar die glorieuze toekomst viel in duigen doordat de kleine bovenklasse weigerde te delen met de grote massa. De rijken zijn nog steeds rijk. Het land loopt al decennia langs de afgrond. Dat lot lag misschien al besloten in de tango. Die bezingt de eerste glimlach nadat je een zee van tranen bent overgestoken.
Zie ook
