Erik Menkveld
Het grote zwijgen
De liefde voor muziek in een rijke en klassieke roman.
Dichter Erik Menkveld maakt met Het grote zwijgen een imponerend debuut als romancier. Het is een historische roman, die zich afspeelt in het Amsterdamse muzikale leven in de jaren tien van de vorige eeuw. Hoofdpersonen zijn de componist Alfons Diepenbrock en zijn vrouw Elisabeth, die hij bedriegt met Jo. Verder prominent in beeld is Matthijs Vermeulen, Diepenbrocks protegé, die in eerste instantie werkt als muziekrecensent. Hun portretten geven Het grote zwijgen de allure van een klassieke, psychologische roman. Allesoverheersend is de liefde voor muziek.
Aanvankelijk zijn de personages vervuld van hoogstaande kunstzinnige idealen, volgens Beethovens adagium alle Menschen werden Brüder met muziek als bindend element. Maar behalve de amoureuze ontwikkelingen, die daar in zekere zin een verraad aan zijn, speelt ook artistieke kinnesinne. Zo verkeert Diepenbrock op gespannen voet met Willem Mengelberg, de veelgeprezen dirigent van het Concertgebouworkest, die door kenners evenwel een conservatieve repertoirekeuze wordt verweten. Hoewel Mengelberg altijd zijn bijzondere waardering uitspreekt voor Diepenbrock, voert hij diens werk slechts zelden uit.
Boven dit alles hangt de schaduw van de Eerste Wereldoorlog, die manifest wordt als Vermeulen als correspondent vertrekt naar België. Vanuit Leuven en Luik rapporteert hij over de gruwelen die de Duitsers onder de bevolking aanrichten. Nederland is neutraal, maar de oorlog brengt diepe verdeeldheid teweeg, ook in culturele kringen. Men is vooral beducht de goede betrekkingen met Duitsland te schaden. Daarom wordt de Oostenrijkse Mengelberg zijn pro-Duitse houding niet verweten, terwijl Diepenbrock vanwege zijn kritiek op de Duitsers zowel sociaal als artistiek in een isolement raakt. Zijn idealen en prestige zijn na de oorlog verbleekt. Hij raakt verbitterd, zeker als zijn vrouw Elisabeth een kortstondige affaire begint met Vermeulen.
Zich baserend op biografieën, brieven, memoires, krantenartikelen en andere historische bronnen brengt Menkveld zijn personages tot leven en geeft een indringend beeld van het Amsterdamse artistieke en sociale leven in de jaren tien van de twintigste eeuw, vol kleurrijke details over het alledaagse leven en de toen vigerende omgangsnormen en sociale verhoudingen.