Het was een vraag die al maanden de gemoederen bezighield: gaat de Frankfurter Buchmesse door? En zo ja, in welke vorm, en wie zal er dan zijn? Omdat Nederland en Vlaanderen in 2016 gastland waren, werd het Nederlands Letterenfonds in online vergaderingen van de organisatie van de beurs samen met andere gastlanden op de hoogte gehouden over de vorderingen om een veilige beurs te organiseren. Mondkapjes, hoeveel afstand houden de bezoekers, hoe breed moeten de gangen? In de zomer werd duidelijk: het zou doorgaan, met beperkingen, maar men was vol goede moed.

Een van de mooie dingen aan de Buchmesse in Frankfurt is dat het bijna een soort parallel universum is: een keer per jaar, gedurende vier dagen, strijkt de internationale uitgeefwereld neer in een en dezelfde stad. Het begint al op de maandag en dinsdag voordat de beurs begint: taxi’s rijden af en aan bij de grote hotels waar afspraken plaatsvinden en mensen elkaar ontmoeten. De volgende dag loopt iedereen in hetzelfde beursgebouw, en aan het einde van de dag zijn er de recepties, diners en feesten.

De Book Expo America, of de ‘BEA’, zoals deze beurs ook wel wordt genoemd, is een vakbeurs maar vooral gericht op pers, boekhandels en bibliotheken. Sinds twee jaar is er een internationaal rechtencentrum bijgekomen. Vorig jaar was het debuut van deze New York Rights Fair, en een succes was het niet: omdat het rechtencentrum op grote afstand van de beurs lag moest er eindeloos door het drukke verkeer in Manhattan heen en weer worden gependeld. Bovendien kwamen er wel allerlei uitgevers en redacteuren naar de stand maar bleken hun Amerikaanse collega’s daar onvoldoende van op de hoogte te zijn gebracht door de beurs. Dit jaar zou alles anders worden.

Het zijn berichten die de Duitse krantenlezer niet ontgaan: de ontlezing grijpt om zich heen. Volgens recent onderzoek van de Börsenverein des Deutschen Buchhandels zijn er sinds 2012 meer dan zes miljoen mensen die het boek hebben ingeruild voor Netflix en de smartphone. Nog een getal: vorig jaar zat de gemiddelde Duitser 47 minuten per dag op zijn telefoon, nu zijn het er 196. Een dramatische daling dus in het lezerspubliek, die effecten heeft op de productie van nieuwe boeken. Dat zou je tenminste denken.

Het is de tweede grote boekenbeurs in Duitsland, en doet qua grootte niet veel onder voor de Frankfurter Buchmesse. Het publiek is echter anders: waar het in Frankfurt een internationale aangelegenheid is, richt de Leipziger Buchmesse zich vooral op het eigen, Duitstalige leespubliek.

Victor Schiferli was uitgenodigd in New York om te vertellen over het Vlaams-Nederlandse gastlandschap op de Buchmesse. Ook sprak hij redacteuren en uitgevers over wat de Nederlandstalige literatuur hen te bieden heeft. De belangstelling was groot.

Elk jaar in april zet het Nederlandse boekenvak zich in beweging voor de London Book Fair, een vakbeurs waar vertaal- en andere rechten worden verhandeld. Zo ook het Nederlands Letterenfonds, dat dit jaar een stand had naast het Vlaams Fonds voor de Letteren, waarmee samen dit belangrijke Ehrengast-jaar en de grootschalige manifestatie in oktober op de Buchmesse in Frankfurt worden georganiseerd.

Mijn eerste Buchmesse was in 1993 – het jaar dat Nederland en Vlaanderen voor het eerst de eregast op de beurs waren. Ik was werkzaam als jongste bediende van het toenmalige Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds en keek mijn ogen uit in de reusachtige hallen met boeken zover het oog reikte. Onze kroonprins liep rond door de gangen, Harry Mulisch en Cees Nooteboom beleefden hun doorbraak naar het Duitse publiek. Op een staande receptie stond ik opeens naast een jonge vrouw in mantelpak en onberispelijk pagekapsel – het bleek Donna Tartt, met wie ik een paar beleefde woorden wisselde. Kortom, de wereldliteratuur bestond echt, en bevond zich in Frankfurt.

Onder uitgevers wordt vaak – op verzuchtende toon – het beroemde drie procents-verhaal aangehaald: dat is het percentage vertalingen op de gehele boekproductie (van tuinboek tot thriller) die in Engeland en de VS verschijnt, de overige 97% komt van eigen bodem. Binnen die drie procent valt de rest van de wereld. Het aandeel van Nederland kan dus – net als dat van overige kleine taalgebieden – niet meer zijn dan een paar promille. Toch is er iets gaande: er zijn veel nieuwe initiatieven op het gebied van vertalen; er zijn nieuwe, kleine, onafhankelijke uitgevers die zich exclusief richten op het uitgeven van vertalingen, en bovendien hebben ‘we’ een heuse New York Times-bestseller: The Dinner van Herman Koch, waarvan in Amerika inmiddels 300.000 exemplaren zijn verkocht (waarvan de helft e-books!).

In de weken voorafgaand aan de Frankfurter Buchmesse sprak ik met journalisten uit Friesland, die wilden weten wat we gingen doen in die hallen met onbekende Friese boeken. Wie zouden die nu willen lezen, zo werd gevraagd. En ook: die Buchmesse, is dat nu leuk?