Hoe arriveerde mijn vader tweeënzeventig jaar geleden in het plaatsje dat we straks binnenrijden? Per boot, per smal spoor? Het eerste lijkt waarschijnlijker. Want Nyrob, de nederzetting waar in 1601 Michail Romanov – een oom van de eerste Russische tsaar van het huis Romanov én een concurrent van diens opvolger Boris Goedoenov – in een kuil van honger en ontberingen de martelaarsdood is gestorven, ligt aan de rivier Kolva die weer met talloze andere riviertjes is verweven in deze barre streek driehonderd kilometer onder de poolcirkel. Maar zeker weten doe ik het niet. Dat heeft mijn vader me nooit verteld.

Een maand in Rome lijkt veel, maar is eigenlijk niets. Toen ik weer op Fiumicino stond voor mijn terugreis loste de roes waarin ik een maand lang door die krankzinnige stad heb gelopen op en werd ik overvallen door het akelige gevoel terug te zijn bij af. Was mijn onderneming om iets van het oude Rome te begrijpen mislukt? Heb ik me, bedwelmd door de verpletterende schoonheid van beelden, fresco’s, sarcofagen, tempels en villa’s, nog iets van de geest van de oude Romeinen eigen kunnen maken? Heeft ‘de chaos van de ruïnes’ zoals Lord Byron het Forum noemde mij toch iets prijsgegeven van zijn vroegere macht en grandeur? Of heb ik als een kind, alleen maar bij de branding van de oceaan gespeeld?