Frankfurter Buchmesse 2014

De wereldliteratuur bestaat en bevindt zich in Frankfurt

Victor Schiferli – 7 november 2014

Eenentwintig jaar later ben ik verantwoordelijk voor de vertaling van Nederlandse fictie in ‘mijn’ taalgebieden Duits, Engels en de Scandinavische landen. Niets is zo inspirerend als praten over boeken met een gezelschap uitgevers uit alle landen – allemaal mensen die van boeken houden, en er op dezelfde manier mee omgaan, voortdurend laverend tussen de artistieke en de commerciële waarde van een boek. Hoe mooi een boek ook is, het belangrijkste is om ook te kunnen aangeven wat de mogelijkheden zijn. Hoe moet je het boek positioneren? Breng je het op de markt als een spannend boek of een literaire roman? En waar kun je het boek mee vergelijken? Dat laatste leidt soms tot onverwachte benaderingen: It’s Charlie Chaplin meets Kafka, hoor je dan, of it’s Fifty Shades of Grey meets Nabokov. Soms zijn deze ijkpunten al te vergezocht, maar het geeft wel altijd een idee van de inzet of thematiek van een boek.

In Frankfurt ben je ofwel buying, ofwel selling, of een combinatie van die twee. Dus: ofwel je bent op zoek naar geschikte titels of je probeert die te slijten. Mensen zoals wij – mijn collega’s Barbara den Ouden, Maarten Valken (non-fictie), Tiziano Perez (fictie voor China, Brazilië en Japan), Reintje Gianotten (fictie, Duitsland), Agnes Vogt (kinderboeken), Thomas Möhlmann (poëzie) en ik – zijn selling, dus wij proberen om boeken aan de man te brengen. Er is een verschil met vakgenoten: wij verkopen niet daadwerkelijk, het enige dat wij geven is informatie en subsidie. Zo hebben wij vele zusterorganisaties in het buitenland (veelal van kleine taalgebieden) die er dezelfde werkwijze op nahouden. Grant organisations, is de noemer waaronder wij vallen.

Het is een speling van het lot dat ik nu voor de tweede keer betrokken ben bij de organisatie van een van de meest eervolle projecten die een dergelijke organisatie te beurt kan vallen: het gastlandschap op de Buchmesse. In 2016 is het weer zover: Nederland en Vlaanderen zullen zich opnieuw gezamenlijk presenteren op deze reusachtige beurs.

Een van de merkbare effecten is de interesse bij Duitse uitgevers voor nieuwe Nederlandse literatuur. Vrijwel elke redacteur die ik spreek zegt minimaal een nieuwe Nederlandse of Vlaamse auteur in zijn fonds te willen hebben met een boek dat in het najaar van 2016 kan verschijnen, of iets bijzonders wil doen met de schrijvers die hij al in zijn stal heeft. Zo gaat Schöffling zowel de nieuwe roman van Otto de Kat uitgeven als in 2016 een gebonden uitgave met al zijn vier romans bij elkaar.

Van de jonge schrijvers is er veel belangstelling voor De consequenties van Niña Weijers, die dankzij een aanbeveling van Cees Nooteboom en de verkoop van de Franse vertaalrechten hot is, zoals dat in Frankfurt heet. Ook Birk van Jaap Robben is een aantrekkelijke titel, wat meteen na de beurs (als de boeken eenmaal gelezen zijn) bij beide boeken tot een bod uit Duitsland leidt – wordt dus vervolgd. De twee nieuwe auteurs stonden alletwee in onze brochure Ten Books from Holland, naast veel schrijvers die al een Duitse uitgever hebben, zoals Anna Enquist (over haar praat ik met Scandinavische en Engelse uitgevers) en Herman Koch (de beste reclame voor het Nederlandse boek in vertaling!). Andere namen die veel genoemd worden: Joost de Vries, Jamal Ouariachi, Wytske Versteeg en Gustaaf Peek. De duimsprong van Miek Zwamborn is aangekocht door Nagel & Kimche, en de nieuwe thriller Anders van Anita Terpstra ging naar de Duitse uitgeverij Blanvalet.

Het komende gastlandschap van 2016 is bij uitstek de gelegenheid voor bijzondere plannen, zoals een boek met Amsterdamse verhalen bij DTV, een Nederlands-Vlaams nummer van het literaire tijdschrift die Horen, en een bloemlezing uit de moderne Nederlandstalige poëzie bij Aufbau in Berlijn. De klassieken mogen natuurlijk niet ontbreken: zo stel ik aan enkele Duitse uitgevers voor om iets met Multatuli te gaan doen – een hervertaling van de Max Havelaar zou prachtig zijn: de roman die het begin vormt van de Nederlandse literatuur, in een nieuwe volledige gebonden uitgave, te verschijnen in het jaar 2016, dat is natuurlijk een buitenkans voor een uitgever. Lilienfeld kocht op en vlak na de beurs twee klassiekers van recentere datum: Letter en geest van Frans Kellendonk en Oeroeg van Hella S. Haasse. Ook Kort Amerikaans van Jan Wolkers komt nu voor het eerst in het Duits, bij Alexander Verlag, terwijl er in Amerika een nieuwe vertaling komt van Turks Fruit bij Tin House.

Met Simon Winder – zowel een gevierd auteur van non-fictie als redacteur bij Penguin – bespreek ik de voortgang van de door Joost Zwagerman samengestelde bloemlezing The Penguin Book of Dutch Short Stories, en met zijn jonge collega Josephine Greywoode bespreken we wat geschikte titels zijn voor de reeks van de Penguin Classics – we hebben het over Hermans, Multatuli, Couperus en anderen. En eindelijk is het zover dat de contracten zijn getekend voor de eerste Engelstalige uitgave van De morgen loeit weer aan, dat ooit was aangekocht door Faber and Faber die het vervolgens op de plank lieten liggen. Ik wist Yale University Press in Amerika zover te krijgen om het boek alsnog in vertaling uit te geven. Redacteur John Donatich zegt hoe moeilijk het is om vertaalde auteurs onder de aandacht te brengen in Amerika – hij is de uitgever van onder meer Patrick Modiano, die ik altijd graag noemde als referentie (bijvoorbeeld in vergelijking met het werk van Marga Minco) totdat ik eenmaal doorkreeg dat het bij uitgevers het beeld van een voortreffelijke, maar lastig verkoopbare auteur opriep. En zie hoe snel de dingen gaan: ik zit in de Duitse hal als er opeens gejuich opstijgt uit de stand van Hanser verlag: hun auteur Modiano heeft de Nobelprijs. Het lot verandert voortdurend.

Met Scandivavische uitgevers werd veel over Nooit meer slapen gesproken - het boek dat nu is verfilmd met bekende Noorse acteurs. Tijd voor een filmeditie! De Zweedse uitgever Svante Weyler kijkt naar het omslag en probeert de titel uit te spreken: ‘Noit meerrr zlappen… What does that mean?’ Ik leg uit dat het gaat om de hoofdpersoon, die zijn vriend Arne ziet liggen en deze woorden spreekt (‘Dit is geen slapen, dit is nooit meer slapen’). ‘Oh, so the title means: You’re dead,’ vraagt hij. Ja, dat had ook de titel kunnen zijn, zeg ik. ‘Or: game over!’ lacht hij. Het feit dat de bestaande vertaling oud is en niet meer leverbaar doet hem nogmaals opveren, hij vraagt of ik hem een exemplaar wil sturen.

In Scandinavië was er veel interesse in Een dwaze maagd van Ida Simons, dat werd verkocht aan Denemarken, Zweden en Noorwegen en Bonita Avenue van Peter Buwalda die nu ook een Noorse en Deense uitgave krijgt. Boven is het stil van Gerbrand Bakker zal verschijnen in Zweden bij incognito en in Noorwegen bij Bokvennen. Inspirerend is het om te zien dat boeken die eenmaal ergens succes hebben, die succesvolle route ook in andere landen vervolgen, terwijl de aandacht voor debuten (waarvan de reputatie nog vers is) en klassiekers (zoals Hermans en Multatuli, maar ook een tot voor kort vergeten schrijfster zoals Ida Simons) even groot is.

_{Met de Armeense uitgever Hripsime Madoyan van Antares, die na de beurs de rechten voor Een dwaze maagd kocht.}

Twee maagden en een vulva

door Barbara den Ouden

Mijn elfde bezoek aan de Frankfurter Buchmesse, bleek de meest drukke en productieve editie tot nu toe op te leveren. Voor fictie had ik afspraken met uitgevers uit Midden- en Oost-Europa, Rusland en mediterrane landen, over graphic novels praatte ik met geïnteresseerde uitgevers uit de hele wereld. De Buchmesse is de ideale plek om bij te praten met oude bekenden — redacteuren, agenten, vertalers — maar ik maakte nu ook kennis met veel nieuwe mensen.

Dit jaar waren twee titels ‘hot’, beide gaan over een jonge vrouw: Ida Simons’ Een dwaze maagd en Marente de Moors De Nederlandse maagd. Simons’ herontdekte klassieker was door uitgeverij Cossee al aan twaalf landen verkocht, ik was blij dat de Armeense uitgever van Bordewijks Karakter het meteen na de beurs ook aankocht. Voor veel van ‘mijn’ landen was de titel nog beschikbaar en ik praatte er met bijna iedereen over. De stand van Uitgeverij Cossee stond vlakbij de onze en dat was handig.

Toevallig kwam uitgever Christoph Buchwald langslopen toen ik met een Russische redactrice over het boek praatte, zodat ik ze aan elkaar kon voorstellen. Zij had meteen het schilderij van de Russische Valentin Serov Meisje met perziken herkend op het omslag. Er is een zeer kort Engels fragment van Een dwaze maagd beschikbaar en een oude Duitse vertaling uit 1962, een Turkse rechtenmanager meldt me na de beurs dat ze op basis hiervan een lezersrapport verwacht.

De Nederlandse maagd, in 2011 gelauwerd met de AKO Literatuurprijs, wint een van de European Union Literature Prizes. Zo werd op de beurs bekendgemaakt. Naast 5.000 euro en de eer, houdt dit ook in dat uitgevers makkelijker een subsidie voor de vertaalkosten kunnen aanvragen bij het Cultuur Programma van de Europese Unie. Vaak beloofde ik een Engels of Frans fragment te sturen, voor hen die Duits lezen is er de vertaling Die niederländische Jungfrau, verschenen bij Suhrkamp. Patricia de Groot, naast redacteur sinds kort rechtenmanager voor Singel 262, vertelde dat ze is benaderd door twee Bulgaarse uitgevers. Eén daarvan, Colibri, ken ik goed omdat ze ook Herman Koch en Connie Palmen hebben uitgegeven. De hoofdredacteur vertelde me dat 2014 nu al hun beste jaar is: dat komt niet door enkele bestsellers maar door vele boeken die redelijk goed verkopen; ze hebben een stabiel fonds.

Het viel me sowieso op dat uitgevers uit Midden- en Oost-Europa positiever lijken dan in voorgaande jaren. De sympathieke rechtenmanager van de Roemeense uitgeverij Univers vertelde dat ze A. Alberts´ verhalenbundel De eilanden gaat uitgeven, op aanraden van de vertaalster Alexa Stoicescu. De rol van vertalers bij het aanbrengen van Nederlandse literatuur kan niet worden overschat. Zo hoorde ik net voor de Buchmesse dat de Argentijnse uitgeverij Edhasa Een mooie jonge vrouw van Tommy Wieringa gaat uitgeven. Een leesrapport van vertaalster Micaela van Muylem gaf hierbij de doorslag. Een andere Argentijnse uitgever, Leonora Djament, van Eterna Cadencia is heel blij dat een van haar auteurs, Julián López, wordt uitgegeven bij De Bezige Bij. Zijn boek heet Una muchacha muy bella, wat inderdaad ‘een mooie jonge vrouw’ betekent. Leonora vraagt zich bezorgd af welke titel Tommy Wieringa’s boek in het Spaans zal krijgen.*

Op de eerste dag van de beurs ontvingen we twee goede berichten: Niña Weijers’ De consequenties is verkocht aan Actes Sud in Frankrijk, Murat Isiks Verloren grond aan Arche in Duitsland. Beide debuten zijn via een pre-empt geacquireerd, wat betekent dat de uitgevers niet op een veiling wilden wachten. Op donderdagavond hoorde ik dat de Deense uitgever Turbine een bod gaat uitbrengen op de graphic novel Vincent van Barbara Stok. En een paar dagen na de beurs laat de Tsjechische uitgever Mladá Fronta weten dat er ook een Tsjechische Vincent zal verschijnen, waarmee het aantal buitenlandse uitgaven op tien komt. Sinds twee jaar voert ons fonds in het buitenland actief beleid op het gebied van de graphic novel, met als resultaat beduidend meer vertalingen in vele landen.

Op vrijdag sprak ik onder meer de Hongaarse uitgeverij Gondolat die Grip van Stephan Enter gaat uitgeven, en de Italiaanse uitgeverij Iperborea die na het succes van Tommy Wieringa’s Dit zijn de namen nu ook overweegt om Caesarion uit te brengen. Op zaterdag was bijna iedereen licht uitgeput, zo ook Fabio Muzi Falconi van Feltrinelli, de Italiaanse uitgever van onder meer Arnon Grunberg en A.M. Homes. Hij was die ochtend rond 6.00 uur van de Canongate party thuisgekomen en luistert geïnteresseerd maar een beetje moe naar mijn verhaal over Gustaaf Peeks Godin, held, een prachtige liefdesroman die begin oktober is verschenen. Er zit veel seks in, zeg ik voorzichtig. Fabio is meteen bij de les: ‘It sounds great’. En nadat ik heb verteld dat ik nog nooit een boek heb gelezen waarin het woord ‘vulva’ zo vaak voorkomt, roept hij klaarwakker ‘Vulva! I love it!’

Verdere verkopen aan het buitenland

Non-fictie

• Ranne Hovius, De eenzaamheid van de waanzin: Aux Forges de Vulcain (Frankrijk)
• Luuk van Middelaar, De passage naar Europa: Suhrkamp
• Fik Meijer, Paulus: WBG (Duitsland)
• Maarten van Buuren, Een ruimte voor de ziel: Fischer (Duitsland)
• Klaartje de Zwarte-Walvisch, Alles ging aan flarden: C.H.Beck (Duitsland) & Notes de Nuit (Frankrijk)
• Douwe Draaisma, De dromenwever: Galiani (Duitsland), in de vertaling van Verena Kiefer.
• Vincent van Gogh, De brieven: C.H. Beck

Voor meer informatie: Maarten Valken, m.valken@letterenfonds.nl

Kinder- en jeugdliteratuur

• Wouter van Reek, Het diepste gat: Adriana Hidalgo (Argentinië)
• Janny van der Molen, Buiten is het oorlog: Bayard (Frankrijk)
• Toon Tellegen, Is er dan niemand boos?: WMF Martins Fontes (Brazilië)
• Karina Schaapman, Het muizenhuis: WMF Martins Fontes (Brazilië)
• Anna Woltz, Honderd uur nacht: Scholastic (US)
• Bibi Dumon Tak en Noelle Smit, Het winkelwagentje: Tokuma Shoten (Japan)
• Jef Aerts en Marit Törnqvist, Groter dan een droom: Tokuma Shoten (Japan)
• Truus Matti, Mister Orange: Sakuhokusha (Japan)
• Thea Beckman, Kruistocht in spijkerbroek: Peshkom Books (Rusland)

Voor meer informatie: Agnes Vogt, a.vogt@letterenfonds.nl

Poëzie

• Themanummer Nederlandse Literatuur (poëzie, proza en beeld) van literair tijdschrift Die Horen (Duitsland) in 2016
• Bloemlezing jonge Nederlandse en Vlaamse dichters bij [SIC] (Duitsland) in 2016
• Bloemlezing Nederlandse poëzie sinds 1945 bij Aufbau Verlag (Duitsland) in 2016
• Twaalftalige uitgave van gedichten van Rozalie Hirs bij Kookbooks (Duitsland) in het voorjaar van 2015
• Bloemlezing van 33 gedichten van Menno Wigman bij Parasitenpresse (Duitsland) in 2015/2016
• Een Jeroen Mettes-dossier (poëzie en beschouwingen) in tijdschrift Schreibheft (Duitsland) in 2015
• Tweede nummer van e-magazine Caleidoscoop (Duitsland) verschijnt in 2015 en bevat zowel Vlaamse als Nederlandse poëzie
• Bloemlezing zes Nederlandse dichters bij Arc Publications (UK) in 2016
• Chapbook en bloemlezing van gedichten van Arjen Duinker bij Arc Publications (UK) in resp. 2015 en 2016
• Bloemlezing acht vrouwelijke Nederlandse dichters bij Mosaic Press (Canada) in 2016
• Bloemlezing tien Nederlandse dichters bij Milkweed Editions (US) in 2016

Voor meer informatie: Thomas Möhlmann, t.moehlmann@letterenfonds.nl