Het Letterenfonds op de Buchmesse 2013

Altijd een markt voor goede boeken

Victor Schiferli – 16 oktober 2013

Leuk is misschien niet het woord – het is eigenlijk vooral hard werken: in vier dagen schema’s met rond de zestig afspraken afwerken en ’s avonds tussen alle gezelligheden doorpraten over boeken, boeken en boeken. Maar het is vooral een week die ondanks de korte nachten energie geeft, genoeg om uitgevers die je kent te bestoken met titels waarvan je denkt dat ze op hun fondslijst thuishoren, net zo lang tot ze zeggen: we gaan het doen!

Mijn collega’s – Barbara den Ouden (fictie), Agnes Vogt (kinderboeken), Thomas Möhlmann (poëzie), Alpita de Jong (Friese literatuur) en Maarten Valken (non-fictie) – en ik zagen de afgelopen dagen samen meer dan driehonderd mensen uit het boekenvak van Amerika tot Zuid-Afrika, van Mexico tot Zweden en Israël tot Slovenië. Het boekenvak ligt in veel van die landen, net als bij ons, zwaar onder druk. De uitgeefster Racheli Edelman van Schocken vertelde dat het afschaffen van de vaste boekenprijs in Israël een desastreus effect heeft gehad op de verkoop. ‘You have to be a philantropist in order to be a publisher,’ verzuchtte ze – maar tot haar geluk wordt de vaste boekenprijs weer opnieuw ingevoerd.

Ook in Duitsland, waar het economisch gezien aardig goed gaat, is het woord sparen (bezuinigen) niet van de lucht. Er wordt minder gelezen en verkocht, hoewel de Duitse markt nog altijd imponerend is en wie door de Duitse hallen loopt ziet een overvloed aan boeken, zowel oorspronkelijk als vertaald. Ook bij de door een interne machtsstrijd geplaagde uitgeverij Suhrkamp is het aanbod en de drukte op de stand groot – nieuw zijn onder andere een dichtbundel van Cees Nooteboom en een fraaie verzameluitgave op groot formaat, Folio.

Onze fictie-brochure wordt met veel interesse doorgenomen: een van de belangrijkste boeken is La Superba van Leonard Pfeijffer, een roman die met beide benen in de eenentwintigste eeuw staat met zijn thematiek van emigratie, armoede, zuid en noord, geschreven in een provocatieve en meeslepende stijl, en bij vlagen zeer humoristisch. De recensies en de verkoop zijn uitstekend, de nominatie voor de AKO is er. Bijna alle Duitse uitgevers die ik sprak gaan het bekijken – er is een fragmentvertaling in het Engels beschikbaar, hun adviseurs zullen het gaan lezen en hebben het soms al gelezen. Andere boeken die voorbij komen zijn de laatste romans van A.F.Th. van der Heijden en Vonne van der Meer, maar ook werk van nieuwe schrijvers zoals bv. Thomas Heerma van Voss, Britta Böhler, Walter van den Berg, Joost de Vries en Robbert Welagen worden serieus bekeken.

Internationale uitgevers vragen advies over de boeken die niet in onze folder staan: zo is Gisèle van Susan Smit opvallend: een boeiend levensverhaal, geschikt voor een breed leespubliek, maar maakt het uit dat men in het buitenland niet weet wie Adriaan Roland Holst was? Ik vertel dat je de prins der dichters ook als een personage kunt zien, en dat Smit daarbij genoeg uitlegt om het beeld helder te maken.

Vorig jaar sprak ik met Angelika Schedel van Manesse over Marcellus Emants, wiens Een nagelaten bekentenis (1894) nooit in het Duits is verschenen. Ik had haar de Engelse vertaling van J.M. Coetzee gestuurd, die in 2011 verscheen bij New York Review of Books Classics. En dit jaar namen we het boek als klassieker op in Books from Holland. En zie daar: ze verschijnt met vertaler Gregor Seferens en kondigt aan dat ze het zal gaan uitgeven.

Een ander opvallend feit is dat de romancyclus Het bureau van J.J. Voskuil – waarvan vorig jaar het eerste deel in Duitsland verscheen – nu een nieuwe uitgever gevonden heeft. Herr Beerta ontving alom juichende recensies, maar ondanks vele verzoeken van lezers durfde uitgever Beck het risico niet aan. Het viel niet mee om een uitgever te vinden die bereid was om met deel twee te beginnen van een reeks waar de eerste uitgever onvoldoende brood in zag, maar toch: het is vertaler Gerd Busse gelukt om een onafhankelijke uitgever, Jorg Sundermaier van Verbrecher Verlag te vinden die een Voskuil-fan is en alleen al vanwege zijn verslaving niet anders kan dan de overige delen gaan uitgeven. Daarom zat ik aan tafel met de vertaler, de oude en de nieuwe uitgever, en maakten we afspraken over hoe Das Büro soepel kan verhuizen van München naar Berlijn. Op de volgende Buchmesse zullen er twee nieuwe delen zijn, de oude uitgever werkt collegiaal mee en zal de ook verschijning in zijn catalogus aankondigen.

Op de donderdagavond vindt bij ons in het hotel een jaarlijkse receptie plaats, bedoeld voor uitgevers en redacteuren die ooit bij ons te gast waren in Amsterdam . Bas Pauw, organisator van het Amsterdam Fellowship, richt het woord tot het gezelschap aanwezigen die elkaar vaak ook buiten het Fellowship al heel goed blijken te kennen – wat tot het uitwisselen van allerlei tips en ervaringen leidt. Niet zelden koopt een buitenlandse uitgever een Nederlands boek dank zij een tip van een andere buitenlandse uitgever. ‘But who wants to publish Dutch books?’ vraagt een medewerker van de ambassade met toch iets van ongeloof in haar stem. De vraag komt me bekend voor. ‘There is always a good market for good books,’ zeg ik. ‘My thoughts exactly,’ zegt Adam Freudenheim, de Engelse uitgever van onder anderen Peter Buwalda, Erwin Mortier, Tonke Dragt en Annie M.G. Schmidt. (De week na de beurs mailt hij over een bespreking in The Guardian van Dragt’s Letter to the King, geschreven door een recensent die zo enthousiast was dat ze helemaal vergat een vertaling van een buitenlands boek te lezen. Dan weet je echt dat je beet hebt bij de Engelsen.)

De Braziliaanse uitgever Samuel Titan, die net bij het Fonds te gast was en kennismaakte met veel uitgevers, vertelde over zijn pas gesmede plannen. Hij gaat een Nederlandse moderne klassieker en een contemporaine roman uitgeven, een aantal kinderboeken en de brieven van Van Gogh. Daarnaast kijkt hij naar Hans Aarsman en Rudy Kousbroek in verband met het fotografietijdschrift Zum dat hij uitgeeft. Nu de bekendheid met redacteuren en rechtenmanagers er is, kan de stap makkelijk gezet worden om meer boeken in Nederland te gaan kopen.

De laatste beursdag bracht een spannend moment: op zaterdagmorgen om negen uur presenteerde een delegatie van de Nederlandse en Vlaamse letterenfondsen aan de directeur van de Buchmesse, Jürgen Boos, het grote plan voor de gezamenlijke gastland-manifestatie in 2016. Deze kandidaatstelling – ook al is er nog geen definitieve beslissing van de beurs – wordt door Duitse uitgevers al met veel enthousiasme begroet. Als het inderdaad doorgaat, zullen zij alles doen om in de aanloop naar het najaar van 2016 zoveel mogelijk Nederlandse boeken uit te brengen, omdat ze op die manier optimaal van alle te verwachten publiciteit kunnen profiteren. Na het succes waarmee Nederland en Vlaanderen zich in 1993 voor het eerst duidelijk op de kaart zetten kan een nieuwe generatie auteurs worden gepresenteerd. Daarom eindigt deze beurs voor ons met een gevoel van optimisme.

Nieuwe (te verwachten) vertalingen van Nederlandse literatuur:

Fictie
Penguin (UK) gaat een grote bloemlezing met Nederlandse korte verhalen maken, samengesteld en ingeleid door Joost Zwagerman. Het genre staat eveneens centraal bij de Amerikaanse geheel op vertalingen gerichte website Words Without Borders die voorjaar 2014 gewijd zal zijn aan jonge Nederlandse schrijvers. Verder is er een Amerikaanse uitgever gevonden voor Bonita Avenue van Peter Buwalda (dat al aan Engeland verkocht was), heeft een Engelse uitgever geboden op enkele klassiekers van Mulisch en Hermans (spoedig meer nieuws hierover). In Duitsland is Bertelsmann opgetogen over de aankoop van Ventoux van Bert Wagendorp, en bij Piper komt volgend jaar de vertaling van Maarten ’t Harts autobiografie Het roer kan nog zes maal om. Volgend voorjaar verschijnen in Frankrijk de vertalingen van Oek de Jongs Opwaaiende zomerjurken (Gallimard) en Tikkop van Adriaan van Dis (Actes Sud) – bij dat laatste boek denkt Betrand Py nog na over de titel: er moet een equivalent worden gevonden want een tikkop, qu’est-ce que ça veut dire? zo zou de Franse lezer zich vergeefs afvragen. De Engelse zopas verschenen vertaling bij MacLehose Press (door Ina Rilke) heet overigens Betrayal. Mélodie d’amour van Margriet de Moor is de opening van de catalogus van Hanser volgend voorjaar en bij Suhrkamp kijkt men reikhalzend uit naar de nieuwe roman van Marente de Moor: Roundhay, tuinscène.

Kinder- en jeugdliteratuur
Een Engelse serie boeken met de dierenverhalen van Toon Tellegen loopt goed. Ze zijn mooi uitgegeven met illustraties van Jessica Ahlberg, die Querido heeft overgenomen voor hun eigen edities. Argentinië gaat door met Keepvogel van Wouter van Reek: volgend jaar zal Het diepste gat verschijnen. Op de zaterdag voorafgaand aan de beurs stonden er lovende recensies in de Duitse pers over Toen kwam Sam van Edward van de Vendel. Carlsen zal ook het vervolg gaan uitgeven. In Frankrijk komt deze maand de verzamelbundel van de Polleke-boeken uit bij L’École des Loisirs: Pauline ou la vraie vie. Protea (Zuid-Afrika) heeft de rechten van Oorlogswinter van Jan Terlouw gekocht en gaat door met Annie M.G. Schmidt. Dit jaar zal Pluk van de Petteflet verschijnen, volgend jaar Jip en Janneke. Gerstenberg (Duitsland) kocht het hier juichend ontvangen boek Het raadsel van alle dingen van Jan Paul Schutten. Ook Gideon Samson, Martha Heesen, Bibi Dumon Tak en Joke van Leeuwen worden voor volgend jaar in het Duits vertaald. In Japan verschijnt dit jaar nog bij Tokuma Shoten een bundel verhalen van Annie M.G. Schmidt, geïllustreerd door een Japanse tekenaar.

Non-fictie
Van de nieuwe non-fictie brochure bleek vooral Peter Westbroeks De ontdekking van de aarde goed aan te slaan, maar ook voor Douwe Draaisma’s nieuwe boek De dromenwever was veel belangstelling. Zijn Duitse uitgever Galiani heeft al een optie genomen. Frank Westerman wordt in veel landen als een interessante auteur gevolgd en zijn nieuwe boek Stikvallei werd dan ook enthousiast begroet. Ten slotte was er ook heel wat interesse voor de titels van Fik Meijer, Laura Starink en Maxim Februari. Reizen zonder John van Geert Mak is nu ook verkocht naar de Turkse uitgever Literatur. Ook in andere landen is nog steeds veel belangstelling voor Mak’s boeken.

Poëzie
Een themanummer Nederlandse literatuur (poëzie, proza en beeld) van literair tijdschrift Die Horen (Duitsland) in 2016, een bloemlezing met Nederlandse dichters bij Arc Publications (UK) in 2015, een bloemlezing vrouwelijke Nederlandse dichters bij Mosiac Press (Canada) in 2015, een bloemlezing jonge Nederlandse en Vlaamse dichters bij [SIC] (Duitsland) in 2014/2015, Nederlandse specials in de tijdschriften Banipal (UK) en Kikah (UK) in 2014, meertalige uitgave van gedichten van Rozalie Hirs bij Kookbooks (Duitsland) in 2014/2015, bloemlezing uit de gedichten van Menno Wigman bij Parasitenpresse (Duitsland) in 2014, bloemlezing Nederlandse dichters bij Milkweed Editions (US) in 2016. Ten slotte ook interessant is het e-magazine Caleidoscoop (Duitsland), dat onlangs zijn eerste nummer publiceerde en zich voor het Duitse leespubliek geheel aan de Nederlandse literatuur wijdt, met vertalingen van primair werk van dichters en schrijvers, artikelen, recensies en interviews.

Zie ook:

• blog voor Boekblad van Thomas Möhlmann over de Nederlandse poëzie op de Buchmesse.
• blog voor Boekblad van Alpita de Jong over de Friese literatuur op de Buchmesse.
• de vertalingendatabase, voor een overzicht van de Nederlandse literatuur in buitenlandse vertaling