Een verslag van de vice versa-vertaalworkshop

Liefdevolle nauwkeurigheid

Camilla Pargentino – 9 november 2023

Een solitair beroep, die van de (literair) vertaler. Maar wel een solidair netwerk — dat hoor ik althans van één van de vertaalsters die ik op mijn eerste avond in Milaan ontmoet. En dat is al duidelijk merkbaar tijdens het welkomstdiner: de aanvankelijke verlegenheid maakt snel plaats voor enthousiasme — verhalen worden uitgewisseld, er wordt gelachen, er is veel nieuwsgierigheid naar de ervaringen van vakgenoten uit de tegenovergestelde vertaalrichting. Dat vice versa-aspect wordt door veel van de deelnemers, lees ik later in hun verslagen, als de grootste meerwaarde van de workshop gezien. Ik laat me fascineren door hun gesprekken, die vaak in het Italiaans beginnen en in het Nederlands eindigen, of andersom. Ze bevinden zich allemaal in verschillende fases van hun carrière: sommigen zetten de eerste, voorzichtige stappen in het vertaalvak, anderen hebben al wat vertalingen op hun naam staan (net zoals Lies Lavrijsen, die twee dagen later de Filter Vertaalprijs in ontvangst zou nemen voor haar vertaling Jefferson van Jean-Claude Mourlevat, samen met Els Dumez-Blocken). Maar dat creëert juist nuttige samenwerkingsmogelijkheden.

^{Diner met alle deelnemers en modertatoren in Milaan.}

Het programma dat we hebben samengesteld is ambitieus. Zo besteedt de groep Nederlands-Italiaans de eerste dag aan het bespreken van de fragmenten die Laura Pignatti, de moderator, voor hen heeft uitgekozen. Het werk van Toon Tellegen, een persoonlijke favoriet, heeft zij centraal gesteld. Ik luister met plezier naar hoe ze met liefdevolle nauwkeurigheid de regels die Tellegens wereld vormgeven (er is maar één dier voor elk diersoort, alle dieren zijn gelijk, elk dier woont alleen…), voor de deelnemers samenvat. Er worden zinvolle vragen gesteld, er wordt voorgelezen, gedebatteerd over de mogelijke nuances van Nederlandse interjecties (‘hè hè…’).

In de tussentijd reist de Nederlandse groep naar Lodi, waar ze een bezoek brengen aan de Liceo Statale M. Vegio — een middelbare school waarop de studie van vreemde talen centraal staat. Veel Italiaanse jeugdromans spelen zich af in deze context, die behoorlijk wat verschillen vertoont ten opzichte van het Nederlandse schoolsysteem. Zo horen leerlingen bijvoorbeeld hun leraren met ‘u’ aan te spreken, terwijl het in Nederland veel informeler eraan toegaat. Ook krijgen de deelnemers de kans om te horen welke neologismen de Italiaanse jeugd gebruikt — zoals ‘badgiare’, een nieuw woord voor ‘inklokken’, dat eerder ‘timbrare il cartellino’ was. Die neologismen (en zelfbedachte woorden) spelen een centrale rol in de romans van Enrico Galiano. Henrieke Herber, die al drie van Galiano’s jeugdromans heeft vertaald en de workshop modereert, heeft de groep aan het werk gezet aan de hand van een paar pittige fragmenten (aldus de deelnemers) van Galiano’s onvertaald werk.

In de namiddag komen de twee groepen weer samen — ik merk dat iedereen het fijn vindt om na een volle dag in hun stoel achterover te kunnen leunen en te luisteren naar het panelgesprek over het vertalen van kinder- en jeugdliteratuur in Vlaanderen, Nederland en Italië. Het debat (georganiseerd en gefinancierd door Literatuur Vlaanderen en de Afvaardiging van de Vlaamse gemeenschap en het Vlaamse gewest in Italië) is gemodereerd door Emma-Louise Silva, senior onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen, die meer vertelt over het fascinerende onderzoek waarbij ze betrokken is — naar leeftijdsrepresentatie in romans en culturele producten bestemd voor jonge volwassenen. Ook interviewt ze Laura Pignatti en Lies Lavrijsen over gangbare vertaal- en uitgeefpraktijken in hun land.

^{Rondetafelgesprek over het vertalen van kinder- en jeugdliteratuur. V.l.n.r.: Lies Lavrijsen, Emma-Louise Silva, Laura Pignatti.}

Dag twee begint met een andere gezamenlijke sessie — de groepen krijgen de kans om de auteurs te spreken die ze tijdens de workshop hebben vertaald. Het zijn bijzonder stimulerende (online-) gesprekken: zo lost Toon Tellegen in een handomdraai een vertaalprobleem op waar de Italiaanse groep heel lang mee had geworsteld. Hij verrast ons met zijn kennis van het Italiaans — aan het einde van het interview komen we te weten dat die kennis uit zijn liefde voor Dante voortvloeit, die hij vaak leest (in Nederlandse vertaling, met de Italiaanse tekst ernaast). Het is een mooie manier om over te gaan naar het interview met Galiano, die voor de gelegenheid een shirt draagt met het gezicht van Dante erop en een citaat uit de Canto XXVI van De goddelijke komedie (‘Denk aan je afkomst: ‘t is ons niet gegeven/Te leven als het redeloze beest’). Tijdens het interview spreekt hij ook over zijn liefde voor de auteur, en hij legt uit dat hij het welbekende ‘duistere woud’ van Dante (Canto I) een goede metafoor vindt voor de verwarrende, soms pijnlijke tijd van de puberteit.

Op onze laatste avond in Milaan krijgen we een warm welkom van Consul-generaal Mascha Baak op het Nederlandse consulaat-generaal. We sluiten af met een mooie presentatie van Cristina Marasti van Iperborea, een Italiaanse uitgeverij die zich specialiseert in literatuur uit Noord-Europa en veel Nederlandse auteurs heeft uitgegeven. Sinds kort richten ze zich ook op kinder- en jeugdliteratuur — het is een leuke oefening voor de vertalers in de zaal om na te denken over titels die voor hun fonds geschikt zouden kunnen zijn.

^{Christina Marasti geeft een presetatie op het Nederlandse consulaat-generaal.}

Als ik de dag erna onderweg ben naar het vliegveld, ontvang ik een van de meest gevreesde notificaties van de Whatsapptijdperk — ‘je bent toegevoegd aan de groep Magica Milano’. Als dat niet het teken is van een geslaagde workshop!