Marga Minco (1920-2023) is op 10 juli j.l. op 103-jarige leeftijd overleden. Ze werd geboren in een orthodox-joods gezin in het Brabantse Ginneken. Na afloop van de Tweede Wereldoorlog was zij de enige overlevende van haar directe familie: haar ouders, haar broer en zijn verloofde, haar zus en de man van haar zus werden allen gedeporteerd naar concentratiekampen. Haar hele oeuvre wordt beïnvloed door deze feiten: ‘Of ik wil of niet, ik keer altijd terug naar 1940-45. Dat waren de jaren die de meeste indruk op me hebben gemaakt.’ Deze onmogelijkheid om het verleden los te laten is het onmiskenbare overkoepelende thema van haar werk.
Ze begon haar werkzame leven als journalist bij de Bredasche Courant. Na de oorlog publiceerde ze verhalen in onder meer Het Parool en het Haarlems Dagblad. Het bittere kruid (1957) is Minco’s debuutroman. De titel verwijst naar een ritueel dat deel uitmaakt van de Joodse Seder, deels ter herdenking van de uittocht uit Egypte en deels als symbool van de gastvrijheid jegens vreemdelingen. Ze noemde haar negentig pagina’s tellende roman ‘een kleine kroniek’ en roept daarin haar herinneringen op uit de oorlogsjaren: de avond waarop het gezin Jodensterren op hun jassen naaide, de dag waarop de oproep voor het ‘werkkamp’ arriveerde, razzia’s die straten leegveegden, de periode van onderduiken.
Net als in het werk van Primo Levi en Imre Kértesz zijn het niet alleen de feiten zelf die het werk van Minco zo indrukwekkend maken, maar de manier waarop die worden gepresenteerd. Het bittere kruid is, zoals ook haar andere romans en verhalen, geschreven in een heldere en directe stijl. De scènes in het boek krijgen een ontroerende lading door de wreedheid van hun context. Minco is nooit expliciet in het beschrijven van gevoelens; ze begrijpt de kracht van alleen zeggen wat gezegd moet worden. Haar werk maakt een onvergetelijke indruk vanwege de oprechtheid en de manier waarop het heden steeds weer een herinnering kan opleveren aan het nooit te bevatten verleden.
Haar werk werd in vele talen vertaald, vooral Het bittere kruid, dat nog altijd wordt uitgegeven in het buitenland, zoals recent in het Deens (2021), Duits (2020), Engels (2020) en Portugees (2018). Uit een recensie in The Times Literary Supplement: ‘Het onverbeterlijke optimisme van de familie versterkt het nachtmerrieachtige effect van dit indrukwekkende kleine boek. Ontroerend en gedenkwaardig.’ En Die Zeit schreef: ‘Dit boek verdient een groot publiek.’
Minco won meerdere prijzen voor haar boeken. In 2019 ontving ze op 98-jarige leeftijd de P.C. Hooftprijs. “De romans en verhalen van Marga Minco geven vorm aan existentiële ervaringen als angst, schuldgevoel, eenzaamheid en een diep maar nauwelijks te verwoorden verlangen naar geborgenheid”, schreef de jury destijds. Eerder ontving Minco onder meer de Constantijn Huygensprijs (2005) en de Annie Romeinprijs (1999). Voor Het bittere kruid ontving ze direct in 1957 de Multatuli-prijs, en in 1958 de Vijverbergprijs. In de jaren 1968-1983 werden haar enkele werkbeurzen toegekend, en sinds 1995 ontving ze een eregeld van het Letterenfonds.
Relevante links
- Marga Minco in de Vertalingendatabase
- The New York Times: Marga Minco dies at 103
- Neerlandistiek: Marga Minco in India
- Fixdit Podcast: Achter de muur van Marga Minco
