Letteren aan de lijn #1
Een afgestofte geschiedenis: Aimée de Jongh over haar graphic novel ‘Dagen van zand’
Lotte Krakers – 26 juli 2021
In deze eerste editie van Letteren aan de Lijn, de nieuwe interviewreeks van het Nederlands Letterenfonds, bellen we met striptekenaar Aimée de Jongh. Voor haar nieuwste graphic novel, Dagen van zand, deed zij, met een reisbeurs van het fonds, onderzoek in de Verenigde Staten.
De Verenigde Staten, 1937. Fotograaf John Clark reist af naar de staat Oklahoma, een gebied dat op dat moment geteisterd wordt door extreme droogte, zandstormen en armoede. Aan hem de taak deze zogenoemde ‘dust bowl’ te fotograferen en de dramatische leefomstandigheden van de lokale bewoners vast te leggen.
Het is deze jonge fotograaf die het hoofdpersonage is van de nieuwe graphic novel van Aimée de Jongh, Dagen van zand (Scratch Books). Waar de zandstormen en de stugge bevolking in het begin nog de zwaarste obstakels zijn waarmee John geconfronteerd wordt, steken er al snel andere, grotere kwesties de kop op. Hoe laat hij als fotograaf het grotere plaatje zien, dat buiten de kaders van het geschoten beeld bestaat? En hoe houdt John voldoende emotionele afstand tot wat, en wie hij vastlegt? Is hij wel om de juiste redenen fotograaf geworden? In ons telefoongesprek vertelt Aimée dat zijn dilemma’s eigenlijk ook de hare waren, hoe Johns verhaal tot stand kwam, en over het buitenlandse succes van haar nieuwe boek.
Ha Aimée! Je nieuwste graphic novel, Dagen van zand, gaat de wereld rond. Hoe is dat?
Hoi! Het boek is in vier landen verschenen: Nederland, Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten. Ook zijn de vertaalrechten aan Duitsland en Kroatië verkocht. De Amerikaanse editie voelde extra spannend – de geschiedenis die ik in Dagen van zand vertel, voelt voor Amerikanen nog heel nabij. De ellende van de dust bowl vond dan ook nog maar twee generaties geleden plaats.
Was het daarom ook extra belangrijk voor je om naar Oklahoma af te reizen?
Toen ik op het idee van het boek kwam, wist ik dat ik naar Amerika moest. Stel dat een Amerikaan een boek maakt over Nederland, zonder het land eerst te bezoeken? Dan is de kans groot dat er fouten in het boek sluipen – tulpen die in de bosjes groeien, dat soort zaken. Ik wilde niet in clichés vervallen. Door Oklahoma te bezoeken zag ik met eigen ogen hoe uitgestorven en droog het er nog altijd is, en kon ik zien uit welke kleuren het landschap bestaat. Ik kende het alleen van zwart-witfoto’s.
In Dagen van zand speel je met het begrip waarheid, en hoe kunstenaars hiermee om moeten gaan. Blijf je als tekenaar – net zoals je hoofdpersonage, de fotograaf John – het liefst zo dicht mogelijk bij de waarheid?
In 2017 bezocht ik voor NRC een vluchtelingenkamp op het Griekse eiland Lesbos, waar ik mijn ervaringen, en die van de vluchtelingen in een beeldverhaal probeerde om te zetten. Dat bleek lastig: leed en de verhalen van mensen laten zich moeilijk vastleggen, ik had steeds het idee de waarheid geen recht te kunnen doen, net zoals John dat ervaart. Hij probeert, net als ik toen, de werkelijkheid in beelden te vangen, maar hij is zich voortdurend bewust van wat hij niet kan overbrengen. Bij het maken van een historische strip als Dagen van zand ervaar ik dat minder: je kunt er maar tot op zekere hoogte induiken, je moet op jezelf vertrouwen dat je goed werk levert.
Op mijn reis in Amerika heb ik een vrouw ontmoet, die geboren was in een kamp voor dust bowl-vluchtelingen. Ze beheerde het kamp nog steeds. Het feit dat ik met haar en andere specialisten heb kunnen praten, en Amerikaanse proeflezers heb gevonden, maken dat ik redelijk zeker ben van de historische accuraatheid van mijn boek.
Tegen het eind van het boek is John ervan overtuigd dat hij te weinig emotionele afstand heeft gehouden tot de bewoners van Oklahoma. Maakt dat hem juist geen betere fotograaf?
In de jaren dertig was het niet zo gebruikelijk om op de foto gezet te worden – fotografie was nog een duur en technisch ingewikkeld proces. Om mensen voor je lens te krijgen, was het als fotograaf nodig hun vertrouwen te winnen. Om de afstand te overbruggen gingen fotografen lange gesprekken aan met de mensen, en stelden ze zich vriendschappelijk op. Ik denk dat de fotoreportages van toen daarom ook zo sterk zijn, er spreekt veel vertrouwen uit de beelden. Ik denk dat John vooral twijfelt omdat hij een verplichting heeft jegens zijn werkgever, maar die niet waar kan maken omdat hij zich het leed van mensen zo aantrekt.
Eigenlijk is hij geen buitenstaander meer.
In eerste instantie wilde ik het verhaal van een lokale boer vertellen, maar dat bleek onhandig. Om de historische gebeurtenissen van toen aan de lezer uit te leggen, heb ik besloten een buitenstaander, in dit geval een fotograaf, te kiezen als hoofdpersonage. Ik was in Parijs op een fotografietentoonstelling met het werk van Walker Evans (red: een fotograaf die tijdens de Great Depression naar de dust bowl trok, net als personage John), en toen wist ik: mijn boek moet ook over een fotograaf gaan.
Wil je met je boek een parallel trekken tussen de crisis van toen, en de klimaatcrisis van nu?
Dat was niet per se mijn intentie: ik wilde vooral het menselijke verhaal in beeld brengen. Maar het klimaatprobleem is natuurlijk de oorzaak geweest van hun lijden. De mens veroorloofde zich toen al alles in de natuur: doordat de boeren in Oklahoma het land te veel bewerkten, ontstonden de stofstormen. Ook vandaag de dag is dat het geval, al zijn de gevolgen nu veel groter. Maar net als toen zullen die pas na een poos te zien zijn – wanneer het eigenlijk al te laat is om er iets aan te doen.
Over de maker
Aimee de Jongh (Rotterdam, 1988), is een Nederlandse stripauteur, animator en illustratrice. Haar werk werd onder andere gepubliceerd in dagblad Metro, en ze verzorgde animaties voor De Wereld Draait Door. Eerder verschenen de graphic novels De terugkeer van de wespendief, Bloesems in de herfst en TAXI!. Dagen van zand is haar nieuwste boek, dat in juli 2021 werd genomineerd voor de Franse Libraires de Bande Dessinée 2022 en de Prix Ouest France.
Links
Bijdrage van het Nederlands Letterenfonds
De Buitenlandafdeling van het Nederlands Letterenfonds draagt door middel van beurzen en subsidies bij aan de verspreiding en promotie van Nederlands- en Friestalige literatuur in het buitenland. Zo is de Franse editie van Dagen van zand (Jours de sable, Dargaud) ondersteund met een vertaal- en productiekostensubsidie. Ook maakte Aimée de Jongh gebruik van een reisbeurs van het Letterenfonds om naar Amerika af te reizen.
