Wij slaven van Suriname van de Surinaamse schrijver en activist Anton de Kom (1898-1945) is een van de belangrijkste antikoloniale geschriften van de 20e eeuw. Het staat op één lijn met W.E.B. Du Bois’ Souls of Black Folk (1903) en Frantz Fanons Les damnés de la terre (1961). Het boek is het eerste, maar ook nog steeds een van de weinige werken waarin het Nederlandse koloniale bewind en de slaveneconomie van Suriname worden beschreven.
Meer nog dan een geschiedenis, is het boek een indrukwekkende literaire aanklacht tegen de slavernij, maar evenzeer tegen de periode na de definitieve afschaffing ervan in 1873, na de ‘bevrijding’ – een term die De Kom cynisch tussen aanhalingstekens zette, omdat de ongelijkheid nauwelijks minder was geworden en de slavernij diepe sporen had achtergelaten: ‘Geen volk kan tot volle wasdom komen dat erfelijk met een minderwaardigheidsgevoel belast wordt.’
De Koms leven en werk spreekt nog steeds tot verbeelding. In juni 2020 werd hij opgenomen in de nieuwe Canon van Nederland. Zesentachtig jaar na de eerste druk verscheen een nieuwe uitgave van Wij slaven van Suriname, met inleidingen op zijn leven en werk. Deze nieuwe editie stond wekenlang in de Nederlandse bestsellerlijst.
Verzetsheld
Anton de Kom was een uitzonderlijk man. In zijn inleiding bij de nieuwste editie plaatst Mitchell Esajas, de oprichter van de Nederlandse Black Archives, hem op één lijn met Martin Luther King, Marcus Garvey, Malcolm X en Rosa Parks. ‘Anton de Kom past met zijn woorden én daden perfect in dat rijtje.’ De Koms vader was in slavernij was geboren, hijzelf was behalve schrijver en historicus ook activist en verzetsheld. In de jaren twintig was hij in Nederland actief in het antikoloniale protest en verdiepte hij zich in de strijd van de vakbonden voor rechtvaardige arbeidsomstandigheden. In 1933, kort na zijn terugkeer naar Suriname, werd hij vanwege zijn pogingen op te komen voor de rechten van arbeiders door de Nederlandse koloniale autoriteiten vastgezet in Fort Zeelandia (ooit gebouwd als gevangenis voor tot slaaf gemaakten) en vervolgens zonder proces gedeporteerd naar Nederland. Daar zette hij zijn politieke werk voort, niet alleen tegen kolonialisme en kapitalisme, maar na de Duitse inval in mei 1940 ook tegen het Nazibewind. In 1943 werd hij gearresteerd en gedeporteerd naar het concentratiekamp Neuengamme bij Hamburg. Rond 24 april 1945 stierf hij in het kamp Sandbostel bij Bremen.
Moskou
Tot nu toe is het werk van De Kom buiten de kring van specialisten nauwelijks bekend buiten het Nederlandse taalgebied. Een eerste Duitse editie verscheen in 1935 bij een communistische, antikoloniale uitgeverij, de Verlagsgenossenschaft ausländischer Arbeiter in Moskou, in een vertaling van de socialistische schrijfster Augusta de Wit. In 1936 volgde een uitgave bij Ring Verlag in Zürich. Transit Verlag publiceert voorjaar 2021 een nieuwe Duitse editie van Wij slaven van Suriname, vertaald door Birgit Erdmann, waarin ook de inleidingen bij de nieuwste Nederlandse editie worden opgenomen. Verschillende Engelse uitgevers hebben van hun interesse blijk gegeven. Producent Moving Dreams werkt aan een film over het leven van Anton de Kom.
Meer informatie
Geen volk kan tot volle wasdom komen dat erfelijk met een gevoel van minderwaardigheid wordt belast.
