Levendiger dan Abu Dhabi, beter bezocht dan Beiroet – de Cairo Book Fair is de beste plaats om boeken aan de man te brengen. Voor Arabische uitgevers, maar ook voor de fictie- en nonfictiespecialisten van de afdeling vertaalbeleid van het Nederlands Letterenfonds. Een verslag van drie dagen op het Manifesta van de Arabische wereld: boekenliefde in tijden van revolutie en islamitische contrarevolutie. “I’ll fight them in my books, in my illustrations.”
Ik ging naar Caïro om de beurs te zien. Ik zag een boekenfestival: grote tenten op een terrein van een paar vierkante kilometer. Stalletjes met tweedehands boeken, tafels met de nieuwste uitgaven, kunstige uitstallingen, publiciteitsmateriaal van honderden uitgeverijen en overal dozen. Geen bananendozen of sinaasappelkistjes, zoals op Nederlandse boekenmarkten, maar hoge, smalle sigarettendozen: Winston, Winchester, Marlboro, Gitanes, Gauloises. Eigenlijk logisch, want er wordt in Egypte veel gerookt en in de tenten van de beurs hangt constant een walm van verbrande tabak.
Het is druk op de 44ste Cairo Book Fair, althans vanaf eerste zaterdag van februari. De eerste dagen na de opening bleven de bezoekers weg, omdat niet ver van het beursterrein in de wijk Heliopolis gewelddadig werd opgetreden tegen demonstranten bij het paleis van president Morsi. Maar nu zijn er duizenden lezers en consumenten, die de jaarcijfers van de aanwezige uitgevers annex boekverkopers een opkontje geven. Boekdistributie gaat in de Arabische wereld vooral via beurzen, die de een na de ander door uitgevers worden aangedaan. Vóór de revolutie maakte de Cairo Book Fair dertig procent van hun jaaromzet uit. Om daar in 2013 een beetje bij in de buurt te komen, wordt de beurs onverwachts met drie dagen verlengd – er is hier wat meer mogelijkheid tot improvisatie dan in Frankfurt of Londen.
Het Nederlands Letterenfonds ging jarenlang naar de Abu Dhabi Book Fair, een door de sjeiks gesponsorde (rechten)beurs die minder druk bezocht wordt dan die in Caïro. Het resulteerde in vertalingen van onder meer Abdolah, Couperus, Draaisma, Grunberg, Luyendijk en Remmerts de Vries. Maar voor een goed beeld van de Arabische boekenwereld (en betere mogelijkheden voor verspreiding van de Nederlandse literatuur) moet je naar Caïro. En dus trekken de non-fictiespecialist Maarten Valken en ik, gewapend met drie Arabischtalige catalogi plus de recente Dutch Classics-brochure, van uitgever naar uitgever. De afspraken zijn een dag tevoren gemaakt door met onze ‘fixer’ Sherif Bakr van uitgeverij Al-Arabi een verkennend rondje over het beursterrein te lopen. Het gaat er wat relaxter en minder planmäßig aan toe dan op de Frankfurter Buchmesse.
Anders dan in opkomende landen als Turkije, China en Brazilië blijken de deels jonge uitgevers in de Arabische wereld weinig geïnteresseerd in klassieken. De aandacht gaat uit naar boeken over de islam, oriëntalistiek, populaire wetenschap, hedendaagse romans, romantische fictie en graphic novels; al snel blijkt dat we te veel Dutch Classics-brochures bij ons hebben en te weinig exemplaren van onze gloednieuwe 10 Graphic Novelists from Holland. Poëzie, traditioneel een sterk genre in de Arabische wereld, is op zijn retour (“We are in the age of the novel, even in Arabia,” verzucht een liefhebber), maar voor kinderboeken is veel interesse. Drie uitgeefsters vallen voor de Kikker-verhalen van Max Veldhuis, de jeugdromans van Guus Kuijer en natuurlijk Jip & Janneke, met de universele silhouet-illustraties van Fiep Westendorp. Ze waarschuwen wel dat in de huidige ‘Age of Darkness’ (lees: de opkomst van het fundamentalisme) sommige verhaalelementen bij vertaling moeten sneuvelen. De Egyptische Fadwah Boustany vertelt hoe ze in een Duits sprookjesboek een zoen van twee ouders moest laten verwijderen omdat die problemen zou kunnen geven bij de verkoop. Maar ze wil zo veel mogelijk van het origineel intact laten, om de Moslimbroeders de normale wereld te laten zien: “I’ll fight them in my books, in my illustrations.”
Een Iraakse uitgever zegt dat er in de Arabische boekenwereld drie redenen voor censuur zijn: godslastering, seksualiteit en majesteitsschennis, “maar de meeste van deze is majesteitsschennis.” Misschien dat daarom een energieke Libanese uitgever het heeft aangedurfd om de rechten voor Fifty Shades of Grey te kopen. Hij beseft dat het niet makkelijk zal zijn om de seksueel expliciete mammieporno in boekhandels, via kiosken en op boekenbeurzen aan de vrouw te brengen; daarom heeft hij besloten om via de bestseller van E.L. James de Arabische e-bookmarkt te testen: “Als het niet werkt met Fifty Shades, dan werkt het met niets.”
Dezelfde uitgever klaagt ook over de zijns inziens exorbitante prijzen die Nederlandse rights managers en agenten voor hun schrijvers vragen. Hij probeerde jaren geleden de rechten van een boek van Benali te kopen, maar zag ervan af toen de vraagprijs 1500 euro bleek (“Dat is twee keer zoveel als wat ik voor Murakami betaal!”). Het is een klacht die we ook terughoren op de ‘round table’ die we voor een halfvolle zaal (dertig uitgevers en vertalers) organiseren. “West-Europese uitgevers zijn niet werkelijk geïnteresseerd in de Arabische markt,” zegt een van de toehoorders. “Ze kunnen niet geloven dat we hier niet alles pirateren en dat een oplage van duizend exemplaren bij de meeste boeken het maximum haalbare is.” We beloven om althans de Nederlandse uitgevers te informeren, en geven daarna een exposé over de groten van de Nederlandse literatuur – de equivalenten van Egyptische grootheden als Nagieb Mahfoez en Nawal El-Saadawi. Het lijkt te werken: achteraf komen er verschillende uitgevers op ons af die willen weten met welke boeken van Mulisch, Haasse en Nooteboom ze het beste kunnen beginnen.
Zie voor een Engelstalig Arabisch verslag van het bezoek van het Letterenfonds aan de Cairo Book Fair http://arablit.wordpress.com/2013/02/07/who-should-travel-to-the-cairo-book-fair-and-why/
“Dat is twee keer zoveel als wat ik voor Murakami betaal!”
