Hoe gaat het er aan toe in een kunstenaarsatelier? Werkplaatsen waar schilderijen, sculpturen of prenten tot stand komen, onttrekken zich grotendeels aan de waarneming van het kunstpubliek. Toch ziet Ateliergeheimen kans een fascinerend en veelomvattend inzicht te geven in de praktijk van de Nederlandse kunstproductie van 1200 tot heden. Een kleine twintig experts behandelen met enthousiasme en aanstekelijke nieuwsgierigheid alle denkbare aspecten van de artistieke praktijk. Van kunsttechnieken en het ontwerpproces tot de functie van de werkplaats als leerschool en de rol van het atelier in het beeld dat de moderne kunstenaar van zichzelf naar buiten brengt. Zo is er een bijdrage die alles beschrijft wat men zou willen weten over het gebruik van vensters, spiegels en brillen in het schildersatelier, en een andere over het raadselachtige fenomeen van de hand-oogcoördinatie die het beeldend scheppingsproces bepaalt.

De beschrijvingen en analyses zijn des te bewonderenswaardiger omdat schilderswerkplaatsen veelal afgeschermde werelden waren, waar een, in de loop der tijd vervlogen, mondelinge overlevering centraal stond. Voor Ateliergeheimen zijn kunsttraktaten gebruikt, boeken met verfrecepten, boedelinventarissen van kunstenaars, maar ook wat er aan kunstwerken zelf valt af te lezen over bijvoorbeeld het gebruik van tekeningen, de praktijk van het kopiëren, of het van hand tot hand gaan van kostbare voorwerpen, zoals nautilusbekers en harnassen die steeds weer opduiken in zeventiende-eeuwse schilderijen.

De auteurs delen een kritische benadering van de bronnen. Zo worden geleerde, maar in het atelier onbruikbare Middeleeuwse kunsttraktaten, anders gewaardeerd dan een praktijkgerichte handleiding als die van de 12^de-eeuwse monnik Theophilus. En prenten van werkplaatsen weerspiegelen niet per definitie de werkelijke kunstenaarspraktijk, terwijl het zeventiende-eeuwse genre van geschilderde ateliervoorstellingen juist waarheidsgetrouwer blijkt te zijn dan meestal wordt aangenomen. Waar de praktijk van de middeleeuwse en vroegmoderne ateliers op ingenieuze wijze wordt gereconstrueerd, kan voor latere periodes worden geput uit een veel rijkere documentatie. In de achttiende eeuw maakte de encyclopedische benadering van de Verlichting de procédés van de artistieke productie wereldkundig. Negentiende-eeuwse gentlemen-kunstenaars stelden hun overdadig gedecoreerde ateliers open voor het publiek. En Vincent van Gogh beschreef in brieven aan zijn broer Theo hoe hij in zijn eenvoudige Haagse atelier zowel artistieke bevrediging als huiselijk geluk vond. Een boek als Ateliergeheimen met een dergelijke opzet en samenhang bestond nog niet. Het biedt op onderhoudende wijze toegang tot de lang verborgen wereld van het kunstatelier, voor een goed begrip van kunstwerken uiterst leerzaam.