Wie ik ook spreek, schrijvers, lezers, boekverkopers of uitgevers, ze zijn stuk voor stuk bezorgd dat het papieren boek verdwijnt. En allemaal hebben ze daar hun eigen redenen voor: hun gewoontes, hun handel, hun huisinrichting en hun sentiment…

Hierbij hoort de reflex om het elektronische boek de schuld te geven van die mogelijke verandering en dus is het voor velen nog moeilijk om het e-book te omarmen. Het e-book biedt geen warmte, je kunt het niet cadeau doen en het is een economische of zelfs een culturele bedreiging. Dat laatste zei Jonathan Franzen onlangs op het literaire Hay Festival.

Het is niet alleen onnodig om op deze manier naar ontwikkelingen te kijken (het papieren boek blijft zonder twijfel bestaan), het blokkeert ook de open blik die nodig is om kansen te zien en nieuwe vormen te ontdekken. En kansen zijn er genoeg.

Door de groei van het internet en de opkomst van de e-reader, smartphone en tablet, is de mogelijkheid om elektronisch te lezen enorm gegroeid. In de tram en de trein zie ik elke maand meer mensen op hun telefoon of iPad kijken, zoals ik overigens ook zie dat er nog volop in papieren kranten wordt gelezen.

Lezen of kijken, dat is wel een verschil trouwens. De alomtegenwoordigheid van computers, tablets en smartphones mag een potentieel gigantisch bereik creëren voor uitgevers en schrijvers, iedereen snapt dat er vaak in eerste instantie wordt gesurfd, gegamed, geluisterd en gekeken. Aan veel apparaten zit een koptelefoon vast en dat is lang niet altijd voor een luisterboek. Andersom geldt dat een digitaal boek wél altijd binnen handbereik is.

Waar blijven schrijvers, uitgevers en lezers in dit mediageweld? Allereerst blijven ze waar ze waren. Ze zullen elkaar vinden in de wens om een verhaal te vertellen, te publiceren of te lezen. Via welk medium dan ook: televisie, theater, internet, boek, krant of telefoon, nieuwerwets en ouderwets door elkaar. Van de boeken die de laatste jaren de AKO-literatuurprijs wonnen, wordt bijvoorbeeld nog jaarlijks een hoorspelbewerking (!) gemaakt.

Zoals het hoorspel dankzij de radio is ontstaan, zo zullen ook internet, tablets en smartphones nieuwe vertelvormen opleveren. Romans via Twitter? Niet echt lijkt me, de recente actie van Daan Heerma van Voss werd vooral kritisch ontvangen. Proza via de smartphone dan? De VertragingsApp voor iPhone en iPad biedt verhalen aan op basis van je vertraging in het openbaar vervoer. Een handige vorm, maar niet nieuw in de zin dat er speciaal nieuw werk voor wordt geschreven.

Persoonlijk hoop ik dat mobiele apparaten en mobiel internet zullen zorgen voor een revival van het korte verhaal. Elke uitgever weert korte verhalen uit zijn fonds als gevolg van jarenlange slechte ervaringen in de verkoop. Lezers verbinden zich kennelijk liever aan de meer uitgestrekte vertelling van een roman. Maar laten we aannemen dat een groep lezers die concentratie niet altijd kan opbrengen. En dat die groep wel altijd een smartphone bij zich heeft. Het kan een aardige nieuwe digitale vorm zijn: heel korte verhalen voor tussendoor.

Het is een vorm die in elk geval goed in deze tijd past. Als je de ontwikkeling van televisie door de jaren heen bekijkt, dan zie je behalve een verschuiving in mode en taalgebruik vooral een versnelling. Kortere teksten, snellere montage, alles in een hoger tempo. Met De Wereld Draait Door als toepasselijk voorlopig hoogtepunt. Kranten bieden hun verhalen en informatie beknopter aan, in ieder geval in hun digitale verschijningsvormen. Het eerste wat je als webredacteur leert, is dat teksten op het scherm korter moeten zijn dan op papier. Dat geldt zeker voor teksten die speciaal voor de smartphone worden geschreven.

Een iTunes, Spotify of YouTube voor literatuur is er bij mijn weten nog niet.

Het internet en Apple zijn in hoge mate aanjagers geweest van het versnipperd (of op maat) aanbieden van informatie, muziek, video en verhalen. YouTube is een tv-zender zonder programmering en iTunes biedt liedjesverzamelingen aan zonder dat je de verzameling hoeft te kopen. Waarom een hele cd bestellen als je ook alleen de drie beste nummers kunt kopen? Maar een iTunes, Spotify of YouTube voor literatuur is er bij mijn weten nog niet. Op de Chinese self-publishing websites van Shanda Literature kies je uit duizenden verhalen en romans en betaal je per gelezen pagina, maar dat is mijns inziens meer een betaalmethode dan een andere of op maat gesneden literaire vorm.

Bij korte verhalen en poëzie denk ik dat het verkopen in digitale delen veel mogelijkheden biedt voor iedereen: uitgevers, schrijvers en lezers. Ik zou het als lezer erg leuk vinden om zelf bloemlezingen van korte verhalen te mogen samenstellen. Je eigen favoriete collectie voor op vakantie, of als speciaal cadeau voor iemand anders. Dat kan als je ze per stuk kunt kopen en niet alleen als voorgeprogrammeerde bundel.

Bij poëzie mis je misschien de context van de oorspronkelijke bundeling als je de gedichten los bestelt, maar dat effect heeft elke bloemlezing… Bovendien kun je er nog steeds voor kiezen om de gehele bundel aan te schaffen. De Remco Campert-app in de AppStore verkoopt op deze manier al losse gedichten. Dat tenslotte niet alles opgedeeld kan worden, is een geruststellende gedachte. Dat geldt voor de speelfilm die – ook in een wereld waar alle aandacht en aanbod wordt versnipperd – nog altijd anderhalf tot twee uur duurt, maar zeker ook voor de roman, die zonder meer veelzijdiger is dan de speelfilm, maar op vergelijkbare wijze intact blijft in veranderende tijden.

Non-fictieboeken worden online al per hoofdstuk aangeboden en zelfs de jeugdromans van Zafón kun je per hoofdstuk kopen in een app, maar ik zie dit niet als een waarschijnlijke route voor andere romans. De roman staat wat dat betreft in alle opzichten recht overeind, als literaire vorm, als reisgenoot én als aanvoerder van de bestsellerlijsten. Of de verschijningsvorm dan papier of elektronisch is, dat maakt de roman niet zoveel uit…

Emile op de Coul

Emile Op de Coul (1971) studeerde Film- & TV-wetenschap in Utrecht en Glasgow. Hij was redacteur bij uitgeverij International Theatre & Film Books en uitgever bij de NCRV. Sinds 3,5 jaar is hij manager rights & new business voor de uitgeverijen Querido, Nijgh & Van Ditmar en Athenaeum.