Gerbrand heeft het eerste en het laatste hoofdstuk gelezen en vond het een vreemde en ontroerende ervaring. Hij zat zijn eigen boek te lezen met tranen in zijn ogen en een gevoel van: “Wie heeft dit geschreven?” Jaren later heeft hij dit nog een keer verteld in interviews in Ierland, en sommige mensen vonden het een rare uitspraak die afbreuk deed aan het bezitten van zijn eigen werk, maar ik begreep het onmiddellijk als een uitdrukking van de kracht van zijn roman. Natuurlijk wist Gerbrand dat hij zelf en niemand anders het boek geschreven had, maar door de afstand van de vreemde taal, zag hij - zo stel ik het mij voor - zijn roman plotseling als een buitenstaander. Meer zoals een gewone lezer het zou zien, zonder voorkennis, als iets autonooms. Hij voelde hoe zeer het boek en de figuren leven. Hoe écht het is. En om de kring rond te maken, dat is, denk ik, meteen één van zijn grootste prestaties als schrijver, dat Helmer en Henk en Riet en Henk en Helmer’s vader en Ada en Jaap allemaal leven voor de lezer, waar ook in de wereld die lezer zich bevindt, en ongeacht hoe groot de afstand is tussen die lezer en Nederland, of Waterland of een fictieve boerderij in de buurt van Broek.

Niet zo lang geleden ervoer ik iets vergelijkbaars. Gerbrand stuurde mij een link naar een Iers televisieprogramma waarop ze The Twin hadden besproken. Het item begon met een vage maar mooie fotomontage en de stem van een acteur die een fragment uit het boek voorlas.

Simpel is voor een vertaler meestal erg moeilijk

Het was de passage met: “Moeder was een ongehoord lelijke vrouw.” Ik kan beter meteen toegeven dat ik dat geen gemakkelijk stuk vond om te vertalen. Ik heb er flink mee geworsteld, zeker met de beschrijving: “schonkige boerenvrouw met uitpuilende ogen en één-keer-in-de-vier-maanden-naar-de-kapper-kapsel die haar best doet een deftige lichaamshouding aan te nemen”. Het klinkt zo simpel en recht voor z’n raap, als of de schrijver het zomaar heeft neergeschreven, en misschien heeft hij dat ook, maar het is ook erg naturel, het heeft een mooie ritme, en het is heel duidelijk. Dat moest ik dan nadoen in een andere taal. Simpel is voor een vertaler meestal erg moeilijk.

Ik keek dus naar een zwart-wit fotomontage en hoorde een Ierse acteur een stuk voorlezen uit mijn vertaling. Een Nederlands boek, vertaald door een Australiër voor een Engelse uitgever, nu voorgelezen door een Ier. Logisch, toch?

Behalve Iers was de acteur hoorbaar oud en hij las zeer langzaam voor, zoals een boer dat misschien zou doen. Het was heel bevreemdend om mijn vertaling te horen met die stem en in het begin was ik bang dat ik iets lelijks in de vertaling zou horen, in die zinnen waarmee ik zo geworsteld had, maar al heel snel ging ik er helemaal in op. Het was Helmer die sprak, en niemand anders, alsof hij naar Ierland was geïmmigreerd en je hem na tien jaar gewoon aan de lijn had met een heel andere accent. Hij was het echt en er zat zoveel warmte en weemoed en kritische waarheidsliefde in wat hij zei, dat ik daar zat en met tranen in mijn ogen luisterde naar mijn eigen vertaling.

Ik word momenteel sowieso een beetje emotioneel van Ierse accenten, want de ontvangst die ze ons in Dublin hebben gegeven voor de IMPAC-prijs was ongelofelijk enthousiast en warmhartig. Voor Gerbrand vooral, maar als vertaler had ik ook af en toe onbekende mensen die naar mij toe kwamen om te vertellen hoe mooi ze het boek vonden. Van andere klanten in de pub tot de sympathieke ober bij het diner, het leek soms alsof iedereen The Twin al had gelezen en iedereen blij was dat het boek uiteindelijk als winnende roman uit de selectie was gekomen.

En mag ik even voor de duidelijkheid zeggen - want ik weet dat veel mensen dit niet helemaal beseffen - de IMPAC-Dublin prijs 2010 was geen prijs voor buitenlandse literatuur of vertaalde literatuur, maar een prijs voor de beste nieuwe roman gepubliceerd in de hele Engelstalige wereld in 2008, vertaald of oorspronkelijk Engels. Ik herhaal: de prijs voor de beste nieuwe roman in de Engelstalige wereld. De shortlist te hebben gehaald was al een hele eer.

De receptie van The Twin is vanaf het begin overrompelend geweest en Gerbrand en ik hebben een tijdlang e-mails uitgewisseld elke keer dat we een nieuwe recensie zagen. En ze kwamen, en ze kwamen. De toon van onze e-mails ging snel van blijheid, tot verbazing, tot een soort lichte hysterie. Niet omdat we dachten dat het boek de aandacht niet verdiende, maar omdat we wisten dat er heel veel, hele goede boeken zijn die bijna onopgemerkt blijven. Zeker als het gaat om vertalingen in Engeland. The Twin dus niet. Van kwaliteitskrant tot blog, iedereen schreef er over en bijna iedereen was razend enthousiast. Ik heb dat geprobeerd te vangen in een klein alfabet van het Engelstalige commentaar. We beginnen met A van:

• Absolutely amazing… quietly awesome & almost aching prose
• Brilliant & brooding
• Compelling and convincing from beginning to end
• Deceptively simple
• Engaging & eerie
• Fascinating & fabulously clear
• Great!
• Haunting
• Intriguing & intense… with an immaculate sense of rhythm and timing
• A just winner
• Available for KINDLE!
• Lyrical
• Mesmerising… masterpiece
• Nice!
• Organic…subtly observed… ode to the platteland
• Perfectly paced… perambulating but elegant
• Quintessentially Dutch
• Each sentence leaves a rippling wake
• Shapely… spare… sublime… seductive & spell-binding
• Triumphant & tenderly written
• Universal… unusual… uncluttered… unhurried & understated
• Visceral
• Wistful
• Extraordinary & exhilarating
• Yearning

Alleen de Z heeft me in de steek gelaten en dat viel me eigenlijk vies tegen van de Engelse critici. Waarom kwam niemand op het idee om de roman te beschrijven als zestful of zany of desnoods zoological?

David Colmer sprak bovenstaande op 20 oktober 2010 uit tijdens Gerbrand Bakker, de auteur en zijn boeken, een avond georganiseerd door Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) en Uitgeverij Cossee