Essay

Danielle Bourgois, Margot Dijkgraaf, Annie Kroon

Juryrapport

23 February 2010

Voor de derde keer reiken het Nederlands Literair Productie- en Vertalingen Fonds en het Vlaams Fonds voor de Letteren de prix Phares du Nord uit. Met de eerste werd vier jaar geleden het vertaaloeuvre van Philippe Noble bekroond. De tweede, twee jaar geleden, viel toe aan Annie Kroon voor haar vertaling van Madame Bentinck, l’indiscrète van Hella S. Haasse

Ditmaal heeft de jury zich gebogen over de vertaalde werken die verschenen in de periode 2007 - 2009. Wederom stond de jury voor een lastige taak, want op de oorspronkelijke lijst van vertalingen uit die periode stond maar liefst een honderdtal titels van romans, non-fictie en kinderboeken, vertaald door meer dan 20 vertalers.

In eerste instantie nam de jury de titels nauwkeurig onder de loep en selecteerde een aantal kandidaten die niet alleen in die periode een of meerdere interessante werken hadden vertaald, maar die ook konden bogen op een omvangrijker oeuvre. Er werden zes kandidaten geselecteerd, van wie er in een volgende fase vier overbleven: vier vertalers van interessante boeken, mannen en vrouwen, Walen en Fransen, vertalers van hedendaagse en van al wat oudere literatuur, van boeken voor een breed publiek en van serieuzere literatuur, van Nederlands en van Vlaams.

Van deze vier nam de jury meerdere titels onder de loep. Indrukken en constateringen werden uitgewisseld. Stijl, humor, zinsbouw, registervastheid, weergave van nuances, contresens, vrijheid versus getrouwheid aan de tekst - al deze elementen kwamen tijdens onze discussies aan de orde.

Uiteindelijk bleven er twee vertalers over op wie onze woordenstrijd zich toespitste. De meningen bleken verdeeld, voor beiden werden argumenten aangedragen. Er werd gesproken over de moeilijkheid van het vertalen van non-fictie in vergelijking met fictie, over het belang van research, getrouwheid aan stijl, over het belang van affiniteit met een boek, over de grenzen van vrije vertaling en het belang van zorgvuldigheid.

Uiteindelijk kwam de jury tot de unanieme conclusie dat de prix Phares du Nord 2009 toekwam aan Anita Concas voor de vertaling van Het huis van de moskee van Kader Abdolah.

In de periode 2007 - 2009 vertaalde zij naast Het huis van de moskee onder andere Het aapje dat geluk pakt van Arnon Grunberg, een auteur van wie zij eerder De asielzoeker vertaalde. In haar vertaaloeuvre bevinden zich verder titels van H.M. van de Brink, Karel Glastra van Loon, Moses Isegawa, Harry Mulisch, Marek van der Jagt en Oek de Jong.

De jury heeft met name haar vertaling van Het huis van de moskee van Kader Abdolah onder de loep genomen, het boek dat wellicht het magnum opus van deze Iraans-Nederlandse schrijver genoemd mag worden. De roman, gestoeld op de ervaringen van de schrijver zelf, biedt inzicht in de Iraanse geschiedenis aan de hand van diverse generaties uit één familie, die al honderden jaren een sleutelpositie in de stad inneemt: ze levert de geestelijk leider van de moskee en ook de belangrijkste kooplieden. Het is een roman waarin aan de hand van de gebeurtenissen binnen één familie de wederwaardigheden van een heel volk worden verbeeld.

Wat opvalt aan La maison de la mosquée van Anita Concas is dat zij erin geslaagd is van het begin tot het eind een harmonieuze, fijngevoelige vertaling te leveren. De jury heeft bovendien geconstateerd dat er, in het hele werk, geen enkele vertaalfout in het Frans te vinden is, hetgeen opmerkelijk is. Hetzelfde geldt voor begrip en context. Concas heeft een prachtige stijl weten te behouden, die volledig rechtdoet aan die van Abdolah.

De roman van Abdollah kenmerkt zich door ritmisch, poëtisch taalgebruik zonder grote registerveranderingen. Juist dat vraagt van de vertaler een grote aandacht en zorgvuldigheid. In haar weergave is Concas erin geslaagd de musicaliteit van het orgineel te behouden. Zij heeft daarbij niet de drang gevoeld de vertaling mooier te maken, te verrijken of van meer kleur te voorzien maar is erin geslaagd discreet en respectvol met Abdolah’s taalgebruik om te gaan.

Dit alles is goed te illustreren met de volgende karakteristieke passage, afkomstig uit het hoofdstukje Familie. Het luidt als volgt:

Hij liep de brug over en ging naar de overkant van de rivier, passeerde de druiventuinen en de tarwevelden. Het was nog donker, maar elk moment kon het licht doorbreken. Hij liep verder naar de amandeltuinen, waar de takken van de bomen door de grote hoeveelheid bloesem gebogen waren. Op een gegeven moment raakte Nosrat hem kwijt. Hij liep zachtjes tussen de bomen door, maar kon hem niet vinden. Hij bleef bij een boom staan, het was muisstil, maar toen brak het licht door en duizenden vogels begonnen tegelijkertijd te zingen. Het was een indrukwekkende belevenis. Opeens zag hij Moázen tussen de honderden amandelbomen stilstaan en met een schuin hoofd naar de vogels luisteren. De lucht was verzadigd met de sterke geur van de bloesems en de vogels bewonderden de morgen met hun gezang. Moázen stond als een man van steen met zijn wandelstok tussen de bomen en luisterde. Zodra de eerste bundels goudgeel licht de amandelbomen bereikten, zwegen de vogels, kwamen tegelijk in beweging en vlogen naar de bergen.

In de vertaling van Anita Concas klinkt dit zo:

Il prit le pont pour rejoindre l’autre côté de la rivière, longea les vignes et les champs de blé. Il faisait encore nuit, mais la lumière pouvait surgir à chaque instant. Il poursuivit son chemin vers les amandaies où les branches des arbres ployaient sous les fleurs. A un certain moment, Nosrat le perdit de vue. Il marcha à pas de loup au milieu des arbres sans le trouver. Il s’arrêta près d’un des amandiers; la nature était plongée dans un silence total, mais brusquement la lumière surgit et des milliers d’oiseaux se mirent à chanter tous ensemble. C’était impressionnant. Soudain, il vit Muezzin immobile au milieu de centaines d’amandiers, la tête penchée pour écouter les oiseaux. L’air était saturé du lourd parfum des fleurs et les oiseaux chantaient un hymne à l’aurore. Appuyé sur sa canne, telle une statue de piere au milieu des arbres, Muezzin écoutait. Dès que les premiers faisceaux de lumière atteignirent les amandiers, les oiseaux se turent, se mirent tous ensemble en mouvement, et tous ensemble s’envolèrent vers les montagnes.

Al met al mag deze vertaling als een bijzondere prestatie beschouwd worden, een bekroning met de prix Phares du Nord waardig.